Жеңістерден ұзақ уақыт алыстап: астаналық баскетбол командасын кімнің қалтасынан қаржыландырады?

Баскетболшы Алжан Жармұхамедов ресми түрде Олимпиада ойындарының алғашқы этникалық қазақ чемпионы болып танылды, ал Ирина Герлиц қазіргі уақытта Қазақстаннан шыққан соңғы олимпиада чемпионы. Қазіргі қазақ баскетболшыларының ұрпағына осындай жетістіктер туралы тек армандау ғана қалды, себебі Қазақстан ұлттық құрамасының базалық клубы – БК «Астана» бар, деп хабарлайды Caravan.kz.

Кеңес заманында Қазақстан ерлер арасында СССР чемпионатының Жоғары лигасында бір клубпен ұсынылған.

Алматыдағы СКА баскетбол командасы 1978 жылы құрылып, 10 жыл ішінде Жоғары лигаға көтеріліп, екі маусым қатарынан төртінші орындарды иеленді. 1992 жылы «Жұлдыз» деп аталып, алматылық команда ТМД чемпионатында күміс медальдарды жеңіп алды. Командада әртүрлі уақытта Валерий мен Игорь Тихоненко, Олег Мелещенко және Юрий Жуканенко сияқты көрнекті баскетболшылар өнер көрсетті.

Тәуелсіздік алғаннан кейін ЦСКА жоғары деңгейін сақтап, Қазақстан ұлттық құрамасына мықты ойыншыларды тәрбиелеп, жинақтады. Жазғы Азия ойындарында Қазақстан ерлер құрамасы 2014 жылға дейін 7-ші орыннан төмен түспеген, ал бүгінгі күнге дейін ең жақсы нәтижесі – 2002 жылғы Азияда бронза медалі.

2011 жылы Қазақстанда ерлер құрамасының жаңа базалық клубы – «Астана» пайда болды, ол Ресейдің ашық чемпионатында – ВТБ Біріккен лигасында өнер көрсету үшін арнайы құрылды.

Дегенмен, 2018 жылы Қазақстан ерлер баскетбол құрамасы Азияда антирекордтық 13-ші орынды иеленді, ал 2023 жылы турнирді мүлде өткізіп алды. ВТБ Біріккен лигасында «Астана» 2018/19 маусымында плей-оффқа өтті. Содан бері БК «Астана» ВТБ Біріккен лигасында 10-шы орыннан жоғары көтерілмеген. Азия чемпиондар кубогында БК «Астана» 2017 жылы 3-ші орынды жеңіп алған, матчтарда ең көп ұпай жинаған ойыншылар – «Астана» командасының Картер, Клеммонс және Анатолий Колесников. Анатолий Колесниковтың шын аты Анатоли Бозе, Қазақстанмен байланысы тек туған жері болып табылады.

2024/25 маусымы ВТБ Біріккен лигасында БК «Астана» үшін рекордтық сәтсіз болып табылады. Клуб соңғы, 12-ші орында, тек бір жеңіспен келеді. БК «Астана» ресми сайтында қазіргі құрам жарияланды: 14 ойыншының 6-ы легионер, 8-і – қазақстандық. Тағы екі легионер 2024 жылғы 1 қарашада команданы покиндады. Қазақстан құрамасы қазіргі уақытта әлем бойынша 69-шы орында. Қазіргі уақытта баскетболшылар Азия кубогына қатысуға тырысып жатыр. Е тобының іріктеу кезеңінде Қазақстан 4 матчтан кейін 5 ұпаймен соңғы, 4-ші орында келеді. Қазақстан құрамасы Үндістанмен үйде және Катармен сыртта жеңістерге жетті, сондай-ақ Ираннан (0:20 есебімен) және Үндістаннан (69:88 есебімен) сыртта жеңіліс тапты. Екі матч қалды – үйде Катар мен Иранға қарсы. Алғашқы екі команда финалдық турнирге тікелей өтеді, ал үшінші орын алғандар плей-оффқа жіберіледі.

БК «Астана» туралы айтатын болсақ, «Жеңіске жете алмайтын және құрамының жартысынан көбі шетелдіктер болып табылатын баскетбол командасы кімнің есебінен қаржыландырылады?» деген сұрақ маңызды болып табылады. Бұл сұрақ мемлекеттік, бюджет және квазимемлекеттік компаниялардың қаржылық қолдауының тыйым салынғаны туралы заң жобасының парламентте қаралуы аясында ерекше қызықты.

Команда сайтында команданың бас серіктесі ретінде «Самұрық-Қазына» қоры көрсетілген. «Караван» сұрауына жауапында қор «Астананың» легионерлеріне қаржылай қолдау көрсетілетініне нақты жауап бере алмады.

«Сіздің сұрауыңызға жауап ретінде АО «Самұрық-Қазына» (әрі қарай - Қор) төмендегіні хабарлайды. Спортты қаржыландыру Қордың Қазақстан Республикасының үкіметі – жалғыз акционері шешімімен жүзеге асырылады. Үкіметтің шешімін орындау шеңберінде қордан бөлінген ақша қаражатының алушылары – корпоративті спорт және туризм индустриясын қолдау қоры (Қазақстан Республикасының Туризм және спорт министрлігіне бағынатын ұйым). Сонымен қатар, Спорт индустриясын қолдау қоры да қордан алынған қаражатты спорттық бағыттарға/ұйымдарға бөлуін жүзеге асырады және олардың пайдаланылуын мониторинг жасайды. Яғни, қаражаттың бөлінуі тек бірегей оператордың құзыретіне жатады. Осыған байланысты, сұрауыңызды Спорт индустриясы мен туризмді қолдау қорына жіберуіңізді сұраймыз», - делінген жауапта.

«Караван» министрлікке бағытталған сұрау жіберді. Және қызықты жауап алды.

«Клубтар қоғамдық бірлестік болып табылады және өз қызметінде Қазақстан Республикасының «Қоғамдық бірлестіктер туралы» Заңына сәйкес жұмыс істейді. Заңның 4-бабына сәйкес, мемлекет қоғамдық бірлестіктердің құқықтары мен заңды мүдделерінің сақталуын қамтамасыз етеді, мемлекет тарапынан қоғамдық бірлестіктердің істеріне заңсыз араласуға жол берілмейді. Кәсіби клубтар республикалық бюджеттен қаржыландырылмайды, одан әрі ақпарат алу үшін тікелей спорт ұйымына жүгінуіңізді ұсынамыз», - деп жауап берді министрлікте.

Осылайша, легионерлері бар, ВТБ Біріккен лигасында соңғы орында тұрған команданы қаржыландыру үшін Қазақстандық салық төлеушілердің қаражаты жұмсалатыны немесе жұмсалмайтынын білу қиынға соқты. Осыған байланысты легионерлерді бюджеттен қаржыландыруға тыйым салатын заңның БК «Астана» командасына қатысты қалай орындалатыны, оның Қазақстандағы баскетболдың дамуына қандай әсері болатыны, заң шығарушылар тарапынан ерекше назар аударуды талап етеді, олар құжаттағы барлық ықтимал заңсыздықтарды жоюы тиіс, осылайша қазақстандық ақшаларды шетелдік спортшыларға беруді болдырмауы керек.

Сонда, мүмкін, команда құрамындағы академиядан шыққан қазақстандық ойыншылардың көбірек мүмкіндігі болады, алаңға шығып, өзін танытатын, қазақстандық жанкүйерлер үшін жеңіс сенсацияларын сыйлайтын. Ал бұл өз кезегінде қазақстандық баскетболға пайда әкелуі тиіс: егер команда үздік қазақстандық баскетболшыларға шетелдік қарсыластармен бәсекелестік орнату үшін көбірек мүмкіндік берсе, уақыт өте келе жергілікті тәрбиеленушілердің шеберлігі артып, Қазақстан құрамасының позициялары жақсарады.