Қандай жағдайда кредит бойынша мерзімі өткен жағдайда қарызды сіздің жалақыңыздан ұстай бастайды? Мұндай жағдайда өз құқықтарыңызды қалай дұрыс қорғап, қаржылық тәуекелдерді минимизациялауға болады? Осы және басқа да сұрақтарды Tengrinews.kz тілшісі зерттеді.
Instagram әлеуметтік желісіндегі бір пабликті қазақстандық әйел өз тарихымен бөлісті.
“Осындай жағдай болды, мен жұмысымды жоғалттым. Кредиттер көп, бірнеше банкте. Төлеуге ақша болмағандықтан, мерзімі өткен қарыздар пайда болды, шамамен алты ай. Бірақ мен келесі айда жұмысқа шығамын және уайымдаймын. Себебі, жалақымнан 100 пайыз ұстай ма, әлде 50 пайыз ба? Мен жауапкершіліктен қашпаймын, барлық қарызымды жабамын. Бірақ маған өмір сүруге қандай да бір ақша қалдыра ма?” - деп сұрады ол.
Мерзімі өткен қарызға қатысты қандай ережелер қолданылады
Tengrinews.kz тілшісіне Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінде (АРРФР) түсіндіргендей, банктер мен микроқаржы ұйымдары (МҚҰ) қарыз алушының несиелері санына қарамастан, мерзімі өткен қарыздарды реттеу бойынша бірыңғай тәртіпті сақтауға міндетті. Ережелерге сәйкес, кредиторлар мерзімі өткен қарыз туралы қарыз алушыны оның пайда болған күнінен бастап 10 күн ішінде хабардар етуі тиіс.
“Жаңа заңнамаға сәйкес, қарыз алушыға мерзімі өткен қарыз туралы хабарлама мерзімі 20 күннен 10 күнге қысқарды. Хабарламада кредиторлар төлемдерді енгізу қажеттілігі, мерзімі өткен қарыздың нақты мөлшері, банкке немесе микроқаржы ұйымына жүгіну құқығы және несиелер мен микрокредиттер бойынша міндеттемелерді орындамаудың салдары туралы ақпарат беруі тиіс. Сонымен қатар, тұрғылықты жері немесе мобильді телефон нөмірін ауыстырғанда кредиторды міндетті түрде хабардар ету керек. Банк немесе микроқаржы ұйымына байланыс деректерінің өзгеруі туралы ақпарат беру өте маңызды,” - деп хабарлады агенттіктен.
Қарызды төлеу шарттарын қалай өзгертуге болады
Қарыз алушы мерзімі өткен күннен бастап 30 күнтізбелік күн ішінде кредиторға жазбаша өтінішпен қайта құрылымдау туралы өтініш бере алады. Мұны сандық қызметтер арқылы немесе кредиттік келісімшартта көрсетілген басқа тәсілдермен жасауға болады.
“Проблемалық қарыздарды досудебный тәртіпте реттеу тиімділігін арттыру үшін өткен жылы банктер мен МҚҰ-ға жаңа талаптар енгізілді. Мысалы, егер 2021 жылдың 1 қазанында заң бойынша қарыз алушы мерзімі өткен қарызды реттеу үшін банкке немесе МҚҰ-ға 30 күн ішінде өтініш бере алса, онда осы жылдың қаңтарынан бастап нормативтік құқықтық акт қарыз шартының шарттарын өзгерту туралы өтініш беруге мүмкіндік береді, яғни мерзімі өткен күннен кейін 30 күнтізбелік күн өткен соң. Яғни қарыз алушы мерзімі өткен күнге қатаң байланыстырылмаған және кез келген қолайлы сәтте кредиторға қарызды реттеу үшін жүгінуге құқылы. Жаңа ережелер сондай-ақ банктің мобильді қосымшасы арқылы банктік қарыз шартын өзгерту туралы өтініш беруге мүмкіндік береді. Бірақ біз кредиторға жүгінген фактісін жазып алуды ұсынамыз,” - деді АРРФР-дан.
Өтініште мерзімі өткен қарыздың пайда болу себебі көрсетілуі тиіс, мысалы, табыстың төмендеуі немесе жұмыс жоғалту; ауыр ауру немесе мүгедектік; декреттік демалыс; форс-мажорлық жағдайлар (өрт, мүліктің ұрлануы және т.б.). Себептерді көрсеткеннен кейін, барлық дәлелдерді міндетті түрде растап көрсету қажет. Сонымен қатар, өтініште мүмкін болатын қайта құрылымдау нұсқаларын көрсетуге болады. Бұдан басқа, қарыз алушы үш ай ішінде соттан тыс тәртіпте мүлікті өз бетінше сатуға құқылы. Егер соттың шешімі болса, бұл мерзім сақталады.
“2021 жылдан бастап бірыңғай тәртіп 1,7 миллион қарыз алушының келісімшарттарын өзгертуге мүмкіндік берді. 2024 жылы кредиторлар 420 мыңнан астам қарыз алушының қарыздарын қайта құрылымдады,” - деп қосты агенттіктен.
Қашан жалақыдан ақша ұсталады
Егер қарыз реттелсе, қарыз алушы мен оның шоттарына шектеулер қойылмайды. Бірақ кейбір банктер келісімшартта "бұл келісімсіз ұстау" - барлық кірістердің 50 пайызын автоматты түрде ұстау құқығын белгілейді. Сондықтан, келісімшартқа қол қою алдында барлық тармақтармен мұқият танысу керек.
“Егер нотариалды куәлік берілген немесе сот шешімі болса, онда ұстап қалу жеке сот орындаушысы арқылы жүзеге асырылады. Ол барлық банктердегі шоттарға шектеулер қоюы мүмкін, мүлікті тыйым салуға, шетелге шығуды блоктауға және тіпті жүргізуші куәлігінің күшін тоқтатуға құқылы. Сонымен қатар, сот орындаушысының қызметтері ақылы - қарыздың мөлшеріне байланысты 25 пайызға дейін (қарыз неғұрлым үлкен болса, комиссия соғұрлым аз). Сондықтан, мұндай жағдайға жеткізбеген жөн, керісінше, қарызды өз бетінше реттеуге тырысу керек.
Устап қалу қарыз толық төленгенше шоттарға түсетін қаражаттың 50 пайызынан аспайтын мөлшерде жүргізіледі. Алайда, егер бірден көп мерзімі өткен қарыз болса, ақша алына беруі мүмкін, бірақ қарыз алушының қолында екі ең төменгі күнкөріс деңгейінде ақша сақтау ескерілгенде (2025 жылы 92 456 теңге),” - деп түсіндірді АРРФР-дан.
Сонымен қатар, кредитор ескі міндеттемелерді жабу үшін жаңа қарыз беруді ұсынуы мүмкін, бірақ бұл жағдайда қарыз алушының кірістерінің 50 пайызынан аспайтын қарыз жүктемесінің коэффициентін сақтау қажет.
Кредиторлармен туындаған даулар кезінде қарыз алушының мүдделерін қорғаудың бірнеше жолы бар.
“Кредитормен келіспеушілік туындаған жағдайда, қарыз алушы микроқаржы немесе банк омбудсменіне жүгінуге құқылы, олардың шешімдері қаржы ұйымдары үшін міндетті. Сонымен қатар, қарыз алушы қаржы ұйымының әрекеттерінің заңдылығын тексеру үшін Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігіне жүгінуге құқылы,” - деп қосты агенттіктен.
Заңгер пікірі
Мерзімі өткен қарызды жалақыдан ұстау қажеттілігі туындағанда, кейбір заңнамалық нюанстарды ескеру маңызды. Астана заңгері Данияр Байгабатовтың айтуынша, борышкердің жалақысынан ұстап алу 100 МРП-дан (2025 жылы 393 200 теңге) аспайтын соманы өндіріп алу кезінде ғана мүмкін. Егер қарыз көрсетілген сомадан көп болса, онда өндіріп алу мүмкін емес, және жеке сот орындаушысының мұндай әрекеттері заңсыз болады.
<