Кеңейтілген үкімет отырысында салық жүйесіндегі негізгі өзгерістер, ҚҚС-ны көтеру қажеттілігі және инфляциямен күресу жолдары талқыланды. Экономист Алмас Чукин үкіметтің осындай шараларға неге барғанын, бұл неге әкелетінін және Қазақстан экономикалық қиындықтарды қалай жеңе алатынын түсіндірді, деп хабарлайды Tengrinews.kz.
Естеріңізге сала кетейік, үкімет ҚҚС ставкасын көтеру қажеттігін мәлімдеді. Нақты қанша пайызға салықты көтеру жоспарланғаны Парламентте талқылануы тиіс. Қазіргі 12 пайыздан 16-20 пайыз аралығында ставка қарастырылуда. Сонымен қатар, ҚҚС бойынша есепке алудың шегін 78 миллионнан 15 миллион теңгеге дейін төмендету жоспарлануда.
Бұдан басқа, кәсіпкерлердің еңбек ақы қоры (ЕҚҚ) бойынша жүктемесін азайту ұсынылды. Вице-премьер Жумангариннің айтуынша, бизнес үшін ЕҚҚ-ға жүктеме шамамен 40 пайызды құрайды, бұл тауарлардың өзіндік құнына әсер етеді.
"Мәжбүрлі шара"
Алмас Чукин салықтарды көтеру шарасы жағымсыз, бірақ елдегі қаржылық жағдайды тұрақтандыру үшін қажетті екенін айтты.
"Салықтардың көтерілуі ешкімге ұнамайды. Мемлекет сізден ақша алып жатқанда, бұл жағымды емес. Негізінен, бізде сәтті жылдар болды, дағдарыстар болмады. Дегенмен, әр жыл сайын біз Ұлттық қордан 5 триллион теңге алып, бюджеттегі кемшілікті жамап отырдық. Бұдан әрі осылай жалғаса алмайтыны анық болды. 2035 жылға қарай Ұлттық қорымыз қалмайтыны есептелді - бірдеңе істеу керек. Сондықтан салықтарды көтеру - мәжбүрлі шара. Ең бастысы, біз бюджетімізді ғана дұрыстап қоймай, мемлекеттік қаржыларды да ретке келтіріп жатырмыз. Егер мемлекет өз міндеттемелерін орындамаса, мұғалімдер мен полиция қызметкерлеріне жалақы төлемесе, онда мұның ешқандай жақсы жағы болмайды. Бұл ақша аспанда емес. Қосымша салық түрінде жиналатын қаражат біздің өзімізге қайтып оралады", - деді ол.
ҚҚС бойынша есепке алу шегінің 15 миллион теңгеге дейін төмендеуі, сарапшының пікірінше, ең алдымен шағын және орта бизнеске әсер етеді.
"Егер біз барлық үшін 20 пайыз енгізсек, ал басқа салық режимінде қалғысы келетіндер үшін төмен ставка қалдырсақ, жоғары шек те қалдырсақ, онда бәрі кетіп қалады - адамдар өздеріне тиімдісін таңдайды. Сондықтан бұл шара тек шағын бизнес үшін ғана қалады. Шағын және орта бизнес субъектілерінің 80 пайызы жаңа шекке түседі, ал қалған 20 пайызы, табысы осы лимиттен асатындар, мұндай мүмкіндіктен айырылады және жалпы салық режиміне көшуге мәжбүр болады", - деп түсіндірді сарапшы.
Әлеуметтік салық мәселесі
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев үкіметтің барлық өңірлердің мүдделерін ескеруі және олардың дамуын тежемеуі керек екенін атап өтті. Ол әлеуметтік салық мәселесіне ерекше назар аударды, атап айтқанда, күрт өзгерістер акимдерге қаржылық ынталандырудан айыруы мүмкін екенін айтты. Мемлекет басшысы жағдайды тағы да мұқият талдап, теңгерімді шешім ұсынуды тапсырды.
Чукиннің айтуынша, әлеуметтік салық кәсіпкерлер үшін едәуір жүктеме болып табылады.
"Мұнда маңызды техникалық мәселе бар. Үкімет ҚҚС-ны көтеруді ұсынды, бірақ соңғы жылдары әлеуметтік бағдарламаларға ақша жетпегендіктен, әлеуметтік салықты үнемі арттырып отырды. Әлеуметтік салық кәсіпкерлерден, ЕҚҚ-дан алынады. Осылайша, бұл өте жағымсыз. Нәтижесінде кәсіпкерлердің жалақылары қымбатқа түседі. Үкіметтің есептеулері бойынша, ЕҚҚ-ға қосымша жүктеме 44 пайызды құрайды - яғни, қызметкерге 100 теңге төлеу үшін жұмыс беруші қосымша 44 теңге беруі керек. Сондықтан адамдарға жалақыларды көтеру қиын, жүктеме үлкен", - деп атап өтті ол.
Сарапшының айтуынша, әлеуметтік салық жергілікті бюджеттердің кірістерінің едәуір бөлігін қалыптастырады.
"Егер оны алып тастасақ, онда біз Алматы, Қостанай, аудан орталықтарының қаржылық негізін факті бойынша жойып жібереміз. Олардың бюджеттерінен жинаған елеулі кірістер түседі. Сонымен бірге, әлеуметтік салықтан айырмашылығы, ҚҚС республикалық бюджетке, яғни Астанаға түседі", - деп қосты экономист.
Өткен жылдардағы экономикалық эйфория
1995 жылдан 2009 жылға дейін Қазақстанда ҚҚС ставкасы 20 пайыздан 12 пайызға дейін төмендетілді. Чукиннің айтуынша, сол кезде ел экономикалық өсімнің арқасында мұны көтере алды, бұл мемлекет кірістерінің артуымен бірге жүрді.
"Экономикалық эйфория болды, Назарбаев кезінде саяси қызығушылықтар болды. 2004 жылдан бастап мемлекет кірістері кенеттен ірі мұнай жобалары мен мұнай бағасының өсуі есебінен артты. Бұған дейін мұнай бағасы өте төмен болды. Мемлекетте көп ақша болды, және ол мейірімді бола бастады. Экономиканы дамыту үшін табыс салығын 10 пайызға, ҚҚС-ны 12 пайызға дейін төмендетті, бірақ ешқандай жақсы нәтиже болған жоқ.
Қазіргі уақытта кейбіреулер: 20 пайыз бизнеске зиян тигізеді, бәрі жабылады деп айқайлап жатыр. Ештеңе жабылмайды, ешкім өлмейді. 12 пайыз жасағанда, бізде ештеңе айтарлықтай пайда болған жоқ. 20 пайыз жасаса, бұл халықтың қалтасына үлкен соққы болар, біз мұны дүкенде сезінеміз. Егер iPad 1000 доллар болса, онда енді 200 доллар қосылады, 80 доллар айырмашылығын сезінесіз. Егер қара уылдырық жесеңіз, қызыл уылдырыққа ауысасыз. Егер гречка жесеңіз, перловкаға ауысасыз", - деп қосты Чукин.
Қатаң бюджет ережелерін жүзеге асырудағы негізгі мәселе - үкіметтің шығындарды тоқтата алмауы, деп есептейді экономист.
"Ұлттық қордан белгілі бір мөлшерден артық алмау үшін бюджет ережелерін ойлап тапты. Өткен жылы ақша жетпеді, сондықтан жылдың соңында Ұлттық қордан тағы ақша сұрадық, сонымен қатар акцияларды өзімізге сатып алдық - бір қалтаның ішінен екінші қалтаға ауыстырдық. Ұлттық қор 'Самұрық-Қазына' акцияларын сатып алды, және ақша бюджетке кетті. Бұл жасырынып қаржыландыру деп аталады. Ережелерді ойлап тапқандар өздері оларды сақтамайды", - деді ол.
Сарапшы инфляциямен күресте үш негізгі факторды атап өтті: өндірісті дамыту, бәсекелестікті арттыру және импортты ынталандыру. Ол тиімді баға реттеу үшін тек ақша айналымын шектеу емес, экономиканы дамыту үшін жағдай жасау маңызды екенін атап өтті.
"Адамдарға ақша беріп емес, артық шектеулерді алып тастап, бизнестің өндірістік қызметпен айналысуына мүмкіндік беру керек. Инфляция адамдарда ақша көбейгендіктен туындайды. Адамдар көп, ал ұсыныс шектеулі. Егер пәтерлер бәріне жетпесе, онда бағалар көтеріле бастайды