2024 жылдың үшінші тоқсанында қазақстандықтардың ақша кірістері орта есеппен әр адамға 336 мың теңгені құрады — бұл 2023 жылдың сәйкес тоқсанына қарағанда 12,7% артық. Өз кезегінде, осы кезеңдегі шығындар 8,9%-ға артты, деп есептеді аналитиктер Energyprom.kz.
Олардың құрылымында 252,5 мың теңге еңбек қызметінен түскен кірістерге (соның ішінде 220,5 мың теңге — жалдамалы жұмысынан) тиесілі, 69,9 мың теңге әлеуметтік трансферттерді (зейнетақылар, жәрдемақылар, шәкіртақылар) құрады, шамамен 8 мың теңге — туыстарынан алынған материалдық көмек және алименттер, 5,7 мың теңге — басқа кірістер.
2024 жылдың үшінші тоқсанында қазақстандықтардың шығындары орта есеппен әр адамға 295,9 мың теңгені құрады — бұл өткен жылмен салыстырғанда 8,9% артық. Шығындардың негізгі бөлігі дәстүрлі түрде азық-түлікке кетеді: барлық шығындардың 50%-ы және тұтынушылық шығындардың 54,5%-ы (яғни тауарлар мен қызметтерге жұмсалған жалпы шығындар). Кейбір өңірлерде — Атырау (60,5%), Жамбыл (61,6%), Жетісу (61,8%), Түркістан (62,3%) және Алматы (63,1%) облыстарында азық-түлікке жұмсалған шығындар тұтынушылық шығындардың 60%-дан астамын құрады.
Қайғылы, бірақ қазақстандықтар жұмсалатын қаражаттың басым бөлігін әлі де тамақтануға жұмсайтыны, ел тұрғындарының — кем дегенде көпшілігінің — қаржылық жағдайының нашарлығын көрсетеді. Непродовольстволық тауарларды сатып алуға, киім, техника немесе тұрмыстық заттар болсын, тек 24% жұмсалады. Тағы 17,8% — ақылы қызметтерге, ал 8,2% — басқа шығындарға (туыстарға материалдық көмек және алименттер, салықтар мен төлемдер, кредиттер мен қарыздарды өтеу).
3 Қосымша: ҚР Ұлттық статистика бюросының (ҰСБ) бағалауы бойынша, 2024 жылдың қараша айының қорытындысы бойынша Қазақстан халқының кірістерінің нақты сатып алу қабілеті жылдық 3,6%-ға төмендеді. Сонымен қатар, 5,4% халық, яғни 1 млн-нан астам адам (немесе 190 мың отбасы), негізінен, кедейлік шегінен төмен табыспен өмір сүрді.
ҰСБ-ның халықтың кірістері бойынша он пайыздық топтарға бөлінісін қарастырайық (деректер кестеде). Қазақстандықтардың 10%-ы орташа айлық кірісі 47,7 мың теңгеден төмен. Тағы 10% — 47,7 мыңнан 55,7 мың теңгеге дейін. Сонымен қатар, 70% халықтың орташа айлық кірістері 106,5 мың теңгеден төмен. Осы 70% азаматтарға халықтың жалпы кірісінің 48%-дан азы тиесілі.
Ал, бай 10% қазақстандықтар халықтың жалпы кірісінің nearly 26%-ын алады.
4 Дүниежүзілік деңгейде де кірістерімізбен мақтана алмаймыз. World Data Info-ның мәліметтері бойынша, 2023 жылдың толық қорытындысында Қазақстан 90 зерттелген елдің арасында жылдық кіріс деңгейі бойынша тек 55-орында болды.
Ескерту: жоғарыда айтылғандай, қазақстандықтардың кірістерінің басым бөлігін жалақы құрайды. Осылайша, Қазақстанның жалпы жылдық жалақы деңгейі 56 елдің арасында тек 50-орынды алады.
5 Соңында, кедейлік деңгейі бойынша Қазақстан аймақтарының рейтингін қарастырайық, өйткені бұл ауыр мәселені көтердік.
Ел бойынша кедейшілік шегінен төмен табысы бар отбасылардың үлесі 5,4%-ды құраған үшінші тоқсанда төрт өңір — Түркістан, Абай, Жетісу және Маңғыстау облыстары — 8-9% көрсеткішке ие болды.
Тіпті жаманы: 0,2% халық (яғни 6,8 мың отбасы, онда 45,2 мың адам тұрған) РК-да азық-түлік себетінің құнынан төмен кірістерге ие болды. Негізінде, бұл толық кедейлік деңгейі. Ең нашар көрсеткіштер Ұлытау (мұнда 1,2% отбасылардың кірісі өте төмен), Абай (0,8% отбасылар) және Алматы (0,7% отбасылар) облыстарында, сондай-ақ Шымкентте (0,5% отбасылар) тіркелді.
Соңында, жылдар өткен сайын Қазақстандағы жағдайдың жақсара қоймайтынын — керісінше, соңғы 10 жылда тек регресс байқалып отырғанын атап өткім келеді. Мысалы, 2014 жылы кедейшілік шегінен төмен табысы бар отбасылардың үлесі 2,9%-ды құраса, азық-түлік себетінің құнынан төмен табысы бар отбасылар — 0,1%-ды құраған. Қосар ештеңе жоқ. Толығырақ — төмендегі инфографикада.
6