«Аты — бұл тағдыр»: Орал Арукенова кейіпкерлердің жасырын мағынасы мен жазушылық өнердің шеберлігі туралы.

— Орал, айтып беріңізші, әдебиет әлеміне қадам басуыңыз қалай басталды? Жазушылықтағы алғашқы қадамыңыз не болды?

— Барлығы Алматы қаласындағы Ашық әдебиет мектебінен басталды. Мен оның бар екенін интернеттен білдім және поэзия курсына қатыстым, онда маған прозада да өзімді сынап көруге кеңес берді. Сөйтіп, мен Павел Банниковтың тобына қабылдандым, оған өте ризамын. Бір жылдық оқудан кейін менің өлеңдерім «Простор» журналында, ал прозам жинақта жарияланды. Бұл менің алғашқы маңызды нәтижем болды, бірақ мен әлі де жазушы бола аламын ба деп күмәндандым. Сосын, бірнеше шығармаларым жарияланғаннан кейін, мен: «Иә, мен дұрыс жолдамын» деп түсіндім.

6
©Дана Краснова

— Сіздің алғашқы кітабыңыз «Нефтяник ережелері» «Жылдың дебюты» сыйлығын алды. Ол баспада қалай пайда болды?

— Бұл мүлде таңғаларлық жағдай болды! Мен ешқашан өз қолжазбаларымды баспаларға жіберген емеспін. Менің алғашқы кітабымды Юрий Серебрянский — менің ұстазымның бірі жіберді. Ол қолжазбаны «Меломан» баспасына тапсырды, және бірнеше айдан кейін маған хабарласты: «Сізді жариялаймыз!» Бұл күтпеген әрі қуанышты болды, себебі сол сәтте Қазақстанда орыс тілінде жазатын авторларды іс жүзінде жарияламайтын. Маған тек Ресейде жариялануға болады деп айтатын, бірақ мен принципті түрде: «Жоқ, мен Қазақстанда кітап шығарғым келеді» деп шештім. Және бәрі де іске асты!

— Сіздің жарияланым тарихыңызда басқа адамдардың үлкен рөлі бар екені таңқаларлық. Сіз шынымен де ешқашан өз жұмыстарыңызды өздігіңізден жібермедіңіз бе?

— Иә, дәл солай! Мысалы, менің екінші жүлдем де күтпеген бір айналыммен байланысты. Мен әдеби конкурсқа қазылық жасап отырдым, және бір күні ұйымдастырушылардан бір қыз хабарласып: «Жұмыс аз, мүмкін, сізде не бар?» деді. Бұл өтінімдерді қабылдаудың соңғы күні еді, менде редакцияланған повесть болды. Мен оны жібердім — және жеңдім!

7
©Дана Краснова

— Сіздің соңғы кітабыңыз «Ақпан» қалай пайда болды?

— Бұл жерде де ұқсас оқиға болды. Менің қолжазбамды Крутова жіберді, және сәл кейінірек ол баспаға түсті. Барлығы қалай үйлесіп жатқандығы таңғалдырады. Мүмкін, егер мені және менің мәтіндерімді қолдайтын адамдар болмаса, бұл жол мүлде басқа болар еді.

— Жазуды армандайтын, бірақ алғашқы қадам жасаудан қорқатындарға қандай кеңес берер едіңіз?

— Өзіңізге сеніңіз және өз мәтіндеріңізбен бөлісуден қорықпаңыз! Кейде тағдыр сізді қажетті адамдарға алып келеді, бірақ шығармашылығыңызды жасыру маңызды емес. Ең бастысы — жазу, өсу, үйрену және мүмкіндіктерге ашық болу.

— Сіздің «Ақпан» кітабыңыз өте өткір әлеуметтік тақырыптарды қозғайды. Бұл шығарманың идеясы қалай пайда болды?

— Бұл алдын ала жоспарланған жоқ. Бастапқыда мен құлдық тарихы туралы жазуды қалаған едім, себебі мен өзі осыған тап болдым. Менің туысым құлдықта болды, және мен оны алып кету үшін жеке баруға мәжбүр болдым. Сол кезде мен таң қалдым: айналадағы herkes мұны білді, бірақ ешкім реакция білдірмеді.

— Яғни, бұл сіздің өзіңіз бастан өткерген нақты тарихыңыз ба?

— Иә, бұл мені шошытты. Қазақстанда құлдықтың бар екенін елестете де алмайтынмын — бұл сирек кездесетін жағдай емес, бірақ үнсіздікпен жасырылған шындық. Бірақ мен жазуды бастаған кезде, бұл тақырыптың басқа мәселелермен тығыз байланысты екендігі анық болды.

— Қандай мәселелермен?

— Мысалы, қарызға батушылық. Неліктен адам құлдыққа түседі? Көбінесе — қарыздардан. Несие — шығудан мүмкін емес тұзаққа айналады. Бұл тізбекті реакция сияқты: адам несие алады, оны қайтара алмайды, қиын жағдайға түседі, әрі қарай — одан да жаман. Сондықтан кітап осындай сұмдық болып шықты, мен өзімнің мақсатым — осыны депрессивті түрде суреттеу емес еді. Бұл — елемеуге болмайтын өмірдің өзі.

8
©Дана Краснова

— Сіздің кітаптарыңыз жиі ашық финалмен аяқталады. Неліктен сіз осындай тәсілді таңдайсыз?

— Мен оқырманның менің соавторым болғанын қалаймын. Кезде оқиға толықтай жайылғанда, бұл ойлануға орын қалдырмайды. Ал егер финал ашық болса, әр оқырманның оқиғаның дамуы бойынша өз нұсқасы болуы мүмкін. Маған кажется, осылайша кітап ұзақ өмір сүреді және көп эмоцияларды тудырады.

— Сіз қазақ және орыс тілдерінде жазады екенсіз. Сіз қалай таңдайсыз, қай тілде қандай тарих жазылады?

— Бұл әртүрлі жолмен болады. Кейде мен қазақ тілінде жазуды бастаймын, содан кейін орыс тіліне аударамын. Ал кейде керісінше. Бірақ мен мұны классикалық мағынада аударма деп атай алмас едім.

— Неліктен?

— Себебі мен аудармашы емеспін. Мен өз мәтініммен жұмыс істегенде, оған немқұрайлы қарай алмаймын. Сюжет бірдей болғанымен, сезімдер мен акценттер өзгереді. Әр рет, мен мәтінді басқа тілге бейімдеуге кіріскенде, оны жақсарту, қайта өңдеу мүмкіндігі пайда болады. Бұл — аударма емес, сол оқиғаның жаңа нұсқасы. Сондықтан мен, мүмкін, өз кітаптарымды аудармаймын. Себебі нағыз аудармашы оригинал мәнін сақтау керек, ал мен жаза, өзгерту, күшейтуге ықыластымын. Менің ойымша, бұл редакциямен айналысатын барлық жазушылардың мәселесі: бізге әрқашан мәтінді одан да жақсы ету мүмкіндігі бар сияқты көрінеді.

9
©Дана Краснова

— Сіздің кітаптарыңызда терең символизмді аңғаруға болады. Сіз оны шығармаларыңызда саналы түрде пайдаланасыз ба?

— Әрине, символизм бар. Бірақ, мүмкін, бәрі оны байқамайды немесе әрдайым айтпайды. Мысалы, «Ақпанда» екі басты кейіпкер акпан айын басынан өткізеді. Бұл кездейсоқ емес. Көшпелілер дәстүрінде акпан — ең ауыр айлардың бірі, малдың аштық пен суықтан жаппай өлетін, джут уақыты. Бұл сынақ, өмір сүру, күрес кезеңі.

— Бұл символизм сіздің жеке тәжірибеңізбен байланысты ма?

— Иә, сөзсіз. Менің әкем 1916 жылы туған, ол бала кезінде көшпелі болды, мен бұл тарихтарды бала кезімнен қазақ тілінде естіп өстім. Мен үшін бұл символика тірі және түсінікті, ол менің әлемді қабылдауымда еніп кеткен.

— Сіздің кейіпкерлер