Граждандардың шоттарын жаппай тексеру заңды ма? Сарапшының пікірі.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік кірістер комитеті (МКК) 594 блогерге табыстарын төмендету туралы хабарламалар жіберді, алайда мұндай тексерулердің заңдылығы күмән тудырады. Көпшілігі үшін күтпеген жағдай, МКК 2024 жылды емес, 2022-2023 жылдардағы инфлюенсерлердің табыстарын тексеруде. Салық сарапшысы Айдар Масатбаевтың айтуынша, мұндай тексерулерде заңнамада белгіленген мерзімдерді ескеру маңызды, деп хабарлайды inbusiness.kz.

Салық кодексінің 114-бабына сәйкес, хабарламалар бұзушылықтар анықталғаннан кейін 10 жұмыс күні ішінде берілуі тиіс.

"Егер салық органы бұзушылық туралы нақты қашан білгенін растай алмаса, онда мұндай хабарлама жойылуға жатады. Салық кодексінің 114-бабына сәйкес, егер мемлекет белгіленген мерзімде үлгермеген болса, мұндай хабарламалар мерзімі өткен деп есептеледі", – деп түсіндірді салық сарапшысы.

Хабарламалардың заңдылығы туралы сұрақ ашық күйінде қалып отыр. Сарапшының айтуынша, егер блогерлердің салық бұзушылықтары туралы мәліметтер салық органдарында сақталған болса және қазір олар прецедент жасау үшін пайдаланылып жатса, бұл даулы мәселе болып табылады.

"Егер салық органдары бұл мәліметтерді жуырда, жаңа деректер бойынша алдым десе, онда олар шын мәнінде заңды әрекет етеді. Бірақ егер бұл мәліметтер бір жерде сақталып, оларды қандай да бір артықшылық ретінде пайдалануға шешім қабылдаса, онда жауап — жоқ. Өйткені хабарламаны беру мерзімдері нақты белгіленген", – деді ол.

Салық органдары блогерлердің шоттары туралы ақпаратты қалай алды?

Заң бойынша, банктер жеке шоттар туралы мәліметтерді салық органдарына тек белгілі бір азаматтар категориясы бойынша береді. Бұл мемлекеттік қызметте жүрген тұлғалар, олардың жұбайлары, сондай-ақ, сайлау, сыбайлас жемқорлық, банк қызметі және бағалы қағаздар туралы заңдарға сәйкес табыстарын декларациялауға міндетті тұлғалар.

"Блогерлер бұл тізімге кірмейді. Тіпті жеке кәсіпкерлер де оған жатпайды", — деп атап өтті Масатбаев.

Қаржы министрлігінің № 323 бұйрығы тағы бір критерийді анықтайды — банктер салық органдарына шоттар туралы мәліметтерді, егер оларда үш ай ішінде 100 және одан көп әртүрлі жіберушіден төлемдер түссе, береді. Бірақ тіпті бұл жағдайда да МКК келесі жылдың басында банктерге сұраныстар жіберуі және жауаптарды ақпанның ортасында алуы тиіс. Бұл 2022-2023 жылдардағы ақпараттың әлдеқашан өңделуі керек екенін білдіреді.

"Неге хабарламалар тек қазір беріледі? Хабарламалар, 114-бапқа сәйкес, 10 жұмыс күні ішінде берілуі тиіс. Нені күтесіз? Немесе мен бұл сұранысты уақытында жинамадым деп болжам жасадым. Мерзімдер мен топтар сәйкес келмейді — мені осы мазалайды", — деп атап өтті сарапшы.

Қандай табыстар салыққа жатады?

Салық органдарының негізгі уәжі — блогерлер кәсіпкерлік табыстар алады және салық төлеуге міндетті. Алайда, Масатбаевтың айтуынша, барлық ақша түсімдері табыс болып есептелмейді.

"Қазақстанда сыйлықтар мен мұра салыққа жатпайды. Егер біреу блогерге сыйлық ретінде ақша аударса (донат) — бұл табыс емес. Бірақ егер ол жарнама немесе өнер көрсету үшін ақы алса — бұл кәсіпкерлік табыс, одан салық төлеу қажет", — деп түсіндірді ол.

Блогерлердің табыстарын декларациялаудың екі тәсілі бар:

1. ИП арқылы (ең азы) — егер табыс қазақстандық компаниялардан алынған болса (мысалы, жарнама немесе корпоративтік іс-шаралар үшін).
2. Шетелдік табыс ретінде — егер блогер YouTube арнасы немесе басқа шетелдік платформалар арқылы ақша табатын болса. Бұл жағдайда ИП тіркеудің қажеті жоқ, тек шетел аудиториясынан алынған табысты монетизациялау декларациялап, 10% салық төлеу жеткілікті.

Масатбаев хабарламалардың кінәлаушы немесе қорытынды шешім емес екенін ескертеді. Егер блогерлер салық органы мен келіспесе, онда олардың екі қорғау нұсқасы бар:

1. Хабарламаны даулау, егер МКК мәліметтерді заңсыз алған болса немесе оны пайдалану мерзімдерін өткізіп алса. Егер № 323 бұйрығы блогерлерге қолданылмайтынын дәлелдесе, бұл да хабарламаны жоюдың негізі болады.
2. Түсініктеме беру және егер салық органдарымен келіспесе, салық тексерісін күтуді және оның аясында талаптарды даулау. Бұл күрделірек процесс, өйткені МКК-ге аударымдардың шын мәнінде қызметтер үшін төлем екенін дәлелдеу қажет, ал олар сыйлықтар немесе жеке аударымдар емес.

"Әкімшілік әділеттілікті реформалау саласындағы жетістіктерді ескере отырып, салық төлеушілерде қазіргі таңда әділ және адал сотқа қол жеткізу үшін тамаша мүмкіндіктер бар. Мемлекетпен даулар үшін бөлек Әкімшілік процестік кодекс қабылданды. Мен тек оның мәтініне ғана емес, сонымен қатар әділеттілікті жүзеге асыруға да риза болдым. Соттар қазір әділеттілікті жүзеге асыру бойынша түбегейлі реформаларға бағытталған табысты қадамдар жасайды. Салық төлеушілердің талаптарының қанағаттандырылу статистикасы қазіргі уақытта 60-70% аралығында. Бұл үлкен жетістік, жеті жыл бұрынғыдан мүлдем өзгеше", — деп атап өтті Масатбаев.

Сарапшының пікірінше, Қазақстандағы өзін-өзі жұмыспен қамтушылар мен инфлюенсерлерге жасалатын қысым тек арта түседі. Мемлекет қосымша табыс көздерін іздестіруде, және онлайн-бизнесті салықтық бақылау сөзсіз қатаңдатылатын болады.

"Бюджет тапшылығы жағдайында салық органдары жаңа бақылау схемаларын сынап көреді. Мемлекет бюджетті толықтырудың кез келген тәсілдерін іздейді. Әрине, егер бізге жалпы декларациялау енгізілсе, бұл бізден бір нәрсені есептеуді талап етеді. Менің ойымша, бұл әкімшілік бақылау тек күшейетін болады. Бұл салық органдарының бұл шахмат партиясындағы соңғы қадамы емес. Басқаша айтқанда, салық төлеушілеріміздің салықтық қауіпсіздігін сынау үшін басқа да сәттер болады", — деп қорытындылайды Масатбаев.

Сондықтан, МКК назарында болған блогерлер заңды негіздерді мұқият зерттеп, қажет болса, сотта өз позицияларын қорғауы тиіс.

Айта кетейік, ақпанның басында біздің сұрауымызға жауап бере отырып, МКК 2024 жылы қазақстандық блогерлерден түскен салық түсімдері 3,2 миллиард теңгеге дейін өскенін, ал өткен жылы 2 миллиард теңге болғанын хабарлады. Сол кезде өткен жылдың қорытындысы бойынша камералдық бақылау 37 инфлюенсердің табысын 630,1 миллион теңгеге төмендеткенін анықтады. МКК құқық бұзушылардың аттарын жарияламады, бірақ олардың барлығы хабарламалар алды және қарыздарын өтеді.