Мұнай секторындағы стагнация Қазақстан экономикасының осал тұстарын ашып көрсетті.

2024 жылы Қазақстан экономикасына бірнеше факторлар елеулі әсер етті, олардың арасында салықтардың аз жиналуы, Ұлттық қордан үлкен қаражат алу, бюджет құрылымының тиімді болмауы және мұнай өндірудің тоқырауы бар, деп хабарлайды inbusiness.kz.

Ел экономикасына ең үлкен әсер еткен негізгі факторлар — әлемдік мұнай және басқа да шикізат тауарларының бағалық конъюнктурасы. Қазақстан, осы тауарлардың экспортынан айтарлықтай тәуелді бола отырып, бюджеттің кірістеріне баға өзгерістерінің әсерін сезінеді. Сонымен қатар, геосаяси оқиғалар, соның ішінде жаһандық қақтығыстар, санкциялар және сауда саясаты маңызды рөл атқарды, бұл экономикалық жағдайға теріс әсер етті.

2024 жылы экономиканың өсу қарқыны өткен жылдың рекордтық көрсеткіштерімен салыстырғанда айтарлықтай төмендеді. Соңғы деректер бойынша, өсім 4% құрады. Жалпы ішкі өнім (ЖІӨ) мен экономикалық өсімге ең көп әсер ететін үш негізгі сектор — тау-кен секторы (мұнай секторын қоса алғанда), өңдеу секторы және сауда.

Осы жылы экономиканың өсуінің баяулауының негізгі себебі тау-кен секторында мұнай өндіру қарқынының төмендеуі болды, ол небәрі 1% -дан сәл ғана артты. Сонымен қатар, сауда айтарлықтай өсім көрсетті. 11 айдың оперативті деректері бойынша, саудадағы өсім 8%-дан асты, ал сауданың ЖІӨ-дегі үлесі 16%-ға жетті.

Халық Финанс компаниясы жүргізген зерттеу сауданың өсімі аномальды екенін көрсетеді, себебі тұрақты өсім үшін негіздер жоқ. Елдегі сауда жоғары құбылмалылықпен сипатталады және соңғы екі жылда күшті өсім мен күрт төмендеуді көрсетті.

Қазақстан экономикасы жалпы құрылымдық өзгерістерге ұшыраған жоқ және мұнай секторына тәуелді болып қала беруде. Осы сектордың динамикасы түрлі салалардағы экономиканың дамуын және валюта курсы мен инфляция сияқты негізгі макроэкономикалық көрсеткіштерді анықтайды. Жылдың соңында валюта курсы да едәуір құбылмалылық туғызды.

2024 жылы теңгенің құбылмалылығы ішкі және сыртқы факторларға байланысты болды. Ішкі себептер арасында мұнай секторында өсу қарқынының баяулауы, бюджетке салықтық түсімдердің төмендеуі және Ұлттық қордан трансферттердің ұлғаюы қажеттілігі бар. Трансферттердің динамикасы жылдың бірінші жартысында экономикаға доллардың ағынын қамтамасыз етіп, теңгенің нығаюына ықпал етті.

Алайда, трансферттердің тоқтатылуынан кейін теңге едәуір әлсіреді. Сыртқы теріс факторлар да өз рөлін атқарды: мұнай бағасының төмендеуі, рубльдің әлсіреуі және теңгенің құнсыздануы ел экономикасына қосымша қысым көрсетті.