Нацбанк РК не снижает базовую ставку: почему политика останется жесткой на данный момент.

Егер адамдар мен бизнес жылдам бағаның өсуіне сенімді болса, олар алдын ала жалақыны көтеріп, тауарлар мен қызметтердің бағасын арттырады. Бұл инфляцияның өзін-өзі күшейтуі нәтижесінде айналмалы спираль әсерін туғызады. Мұндай жағдайда базалық ставканың төмендеуі ауыр салдарға алып келеді, деп есептейді Ұлттық банк басшысы Тимур Сулейменов, деп хабарлайды inbusiness.kz тілшісі.

Инфляция – негізгі мәселе

Жауапта атап өтілгендей, Ұлттық банктің негізгі мақсаты – бағалық тұрақтылық пен тұрақты қаржы жүйесін қамтамасыз ету, сондықтан инфляция адамдардың өмір сүру деңгейіне тікелей әсер ететін негізгі мәселе болып қала береді. Бағалар жылдам және болжамсыз өскенде, халықтың сатып алу қабілеті төмендейді, бизнес белгісіздікпен бетпе-бет келеді, ал экономика тұрақсыз болады.

Сарапшы ресми деректерді келтірді, олар бойынша 2024 жылдың желтоқсанында инфляция 8,6% болды. 2025 жылдың қаңтарында ол 8,9%-ға дейін көтерілді. Алайда халық оны өткір сезінеді: сауалнама нәтижелеріне сәйкес, 2024 жылдың желтоқсанында азаматтар бағалардың 13,2%-ға көтерілгенін сезінді. Сонымен қатар, олар бір жылдан кейін инфляция 14,6%-ға жетеді деп күтеді. Инфляциялық күтулер – экономикаға әсер ететін маңызды фактор.

"Егер ставка инфляция мен азаматтардың, кәсіпорындардың және қаржы ұйымдарының күтулерінен төмен болса, қазіргі уақытта 32 трлн теңгені (жалпы депозит портфелі 41,3 трлн теңге) құрайтын теңгелік депозиттер олардың тартымдылығының төмендеуіне байланысты айтарлықтай азаяды. Адамдар бағалардың одан әрі өсуін күтуде тауарлар мен қызметтерді тезірек тұтынуға көшеді," - деді Сулейменов.

Сарапшының пікірінше, валюталық активтерге ақша аударымдары, банктік жүйеден депозиттердің шығуы, қолма-қол ақша көлемінің өсуі, бағалардың және валюта бағамдарының күтулерінің артуына байланысты ұзақ мерзімді тұтыну тауарларын сатып алу ұлғаяды, соның ішінде жылжымайтын мүлік. Нарыққа ақша ағымының өсуі сөзсіз бағалардың өсуін туындатады, бұл мемлекет тарапынан тұрғын үйдің қолжетімділігін арттыру бойынша барлық күш-жігерді дерлік жояды және тұрғын үй мемлекеттік бағдарламаларын құнсыздандырады. Өз кезегінде, тұтынушылық белсенділіктің нәтижесінде импорттың өсуі валюталық нарыққа қысым көрсетеді, өйткені тұтыну тауарларының басым көпшілігі (тұрмыстық техника, телефондар және басқалар) шетелден әкелінеді. Валюта бағамының әлсіреуі мен валюталық депозиттердің артуы долларландырудың ұзақ мерзімді үрдісін бұзады және валюта дағдарысына алып келеді, ол кезде депозиттердің долларландыруының бұрынғы максимумын жаңарту мүмкіндігі жоққа шығарылмайды.

"Ұлттық валютаның әлсіреуі мен инфляцияның өсуі азаматтардың әл-ауқатына қатты әсер етеді. Алдымен жинағы жоқ, жалақысына қарап өмір сүретіндер зардап шегеді. Бизнестің де бұл жағдайы қиын болады: жоғары инфляция есептеулерді болжамсыз етеді, инвестициялар мен сатып алуларды жоспарлауды қиындатады," - деп түсіндірді Ұлттық банк басшысы.

Ставка мен кредиттеу деңгейінің байланысы

Сулейменов сонымен қатар, теңгелік депозиттердің төмендеуі жағдайында банктік кредиттерге ставкалар төмендемейді, керісінше, көбейеді деп атап өтті. Нәтижесінде кері әсер болады. Қазіргі инфляция (8,9%) және жоғары инфляциялық күтулер (14,6%) жағдайында, сондай-ақ ДКП-ның тұрақсыздығы кезінде базалық ставка 10-12% деңгейінде нарықтық ставкалардың төмендеуіне алып келмейді. Бұл банктер инфляция бойынша күтулер деңгейінен төмен ставкалармен кредит бермейтіндігімен байланысты. Барлығы бұл пайыздық ставкалардың деңгейіне басым әсерін тигізеді, базалық ставканың төмендеуі жағдайында да олардың төмендеуіне кедергі келтіреді.

"Сонымен қатар, базалық ставка банктік өнімдердің құнын анықтайтын жалғыз фактор емес, оны ескеру қажет. Күтілетін инфляция мен қаржыландыру құнынан бөлек, олар кредиттік тәуекелдер мен операциялық шығындарды да ескереді. Нәтижесінде, қаржы ұйымдарының экономиканы кредиттеуін шектеу салдарынан мемлекеттік бюджет қорына одан да көп тұрақты қатысу және бюджет шығыстарының елеулі артуы қажет," - деп хабарлады төраға.

Сонымен қатар, егер бизнес кредиттеудің қазіргі үрдістері туралы айтатын болсақ, корпоративтік кредиттер елеулі өсімді көрсетеді. 2024 жылдың қарашасында корпоративтік кредиттердің көлемі 20,6%-ға өсіп, 18,8 трлн теңгені құрады, бұл номиналды және нақты ЖІӨ-нің (2024 жылы нақты мәнде 4,8%) өсу қарқынынан айтарлықтай асып түседі. Сондай-ақ, ставка төмендеуі автоматты түрде инвестициялардың өсуіне алып келмейтінін түсіну маңызды. Бизнестің инвестициялауы несиелер арзан болғандықтан емес, нарықта және макроэкономикалық жағдайларда тұрақтылықты көргендіктен, сондай-ақ төлем қабілетті сұранысқа байланысты. Қазақстанда негізгі капиталға инвестициялардың негізгі көзі әрқашан кәсіпорындардың өз қаражаты болып келеді, олар соңғы 10 жылда (2014-2023 жылдары) жалпы инвестициялардың 60-70% құрайды. Банктік кредиттер орташа алғанда, осы кезеңде жалпы инвестициялардың 3-7% алады. 2023 жылы ірі және орта кәсіпорындардың пайдасы 14,8 трлн теңгені құрады, ал 2024 жылдың 9 айында – 11,1 трлн теңге, бұл инвестициялау үшін қаражаттың бар екенін растайды.

Сулейменов депутаттардың ұсынған кредиттеуді ынталандыру мен экономиканың өсуіне қатысты ставканың төмендеуінің салдарын түсіндірді. Мысал ретінде 2021 жылы инфляцияның өсуіне қарамастан, Түркияның негізгі ставканы төмендету жолын таңдағанын келтірді. Нәтижесінде инфляция 2020 жылдың желтоқсанында 14,6%-дан 2022 жылдың қазанында 85,5%-ға (2024 жылдың желтоқсанында 44,4%) дейін өсті, ұлттық валютаның курсы 70%-дан астамға құлдырады, ал тауарлардың бағасы рекордтық деңгейге көтерілді. Сонымен қатар, 2022-2024 жылдар аралығында түрік лирасының құнсыздануы 165,7% құрады. Осыған орай, адамдар қаржы жүйесіне деген сенімін жоғалтып алды. Бұған жауап ретінде 2023 жылы Түркияның Орталық банкі күрт ставканы көтеруге мәжбүр болды – 2023 жылдың ақпанында 8,5%-дан 2024 жылдың наурызында 50%-ға дейін. Тұрақсыз монетарлық саясаттың салдары әлі де теріс әсер етіп, жоғары инфляциялық күтулер, жұмыспен қамтудың төмендеуі және өндірістің қысқаруымен көрініс табуда. Нәтижесінде Түркия экономикасы әлі де елеулі инфляциялық қауіп-қатерлермен бетпе-бет келеді. 2025 жылдың қаңтарында инфляция 42%-ды құрады, бұл ұзақ мерзімді және одан да қатал ақша-кредит саясатын жүргізуге себеп болды.

Әрекеттердің шешімділігі

Сулейменовтің пікірінше, Қазақстанның Ұлттық банкі мұндай қателіктерді жібермеді. Қатаң, бірақ у