2024 жылдың қыркүйек айының қорытындысы бойынша Қазақстан экономикасында еңбекке жарамды жастан асқан 298,5 мың қазақстандық жұмыс істеді — бұл 2022 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 92,7 мың адамға көп, деп хабарлайды inbusiness.kz Ranking.kz сілтеме жасап.
Бұл мәліметтер ҚР Ұлттық статистика бюросынан (ҰСБ) алынған. Мұндай жұмысшылардың 39,9%-ы, яғни 119 мың адам, ауыл шаруашылығында еңбек етті. Зейнеткерлердің бесінші бөлігі сауда саласында, 16,2%-ы білім беру және денсаулық сақтау салаларында жұмыс істеді.
Статистика көрсеткендей, екі жыл ішінде жұмыс істейтін қарт қазақстандықтардың саны экономиканың барлық секторларында артты. Айырмашылық тек динамикада. Мысалы, құрылыс, мемлекеттік басқару, қаржы секторында зейнеткерлердің саны үш есе көбейсе, көлік және логистика, сауда, әлеуметтік салаларда екі есе артты.
Жұмыс істейтін зейнеткерлердің ең көп саны 65 жасқа толмаған, бірақ зейнетке шыққан адамдардан тұрады. Ең аз санат — 85 жастан асқан адамдар. 2023 жылы осындай жастағы 700-ден астам қазақстандық жұмыс істей берді — ал үш жыл бұрын, Ranking аналитиктерінің айтуынша, мұндай адамдар Қазақстанда мүлде болмаған.
3
ҰСБ есептеріне сәйкес, 65 жастан асқан жұмыс істейтіндердің жартысынан көбі (59,1%) біліктілігі жоқ жұмысшылар болды. Мұндай жұмысшылар саны 69,3 мың адамды құрады. Олардың көпшілігі фермерлік шаруашылықтарда біліктілігі жоқ жұмысшылар — малшылар, қойшылар, сауыншылар және т.б. болды. Сонымен қатар, 7,6 мың зейнеткер өз жастағы тазалықшы немесе басқа да қызмет көрсету жұмыстарын атқарды. Соңғы екі жылда мұндай жұмысшылардың саны 22 есеге артты — 339-дан 7,6 мың адамға дейін. 65 жастан асқан көшеде сауда жасаушылардың саны 13 есе көбейді — 395-тен 5,2 мың адамға дейін. Біліктілігі жоқ қоқыс жинаушылардың саны 79,1%-ға артты, 3,7 мың адамға дейін. Бұл адамдарды азық-түлік пен дәрі-дәрмек жетіспеушілігі сияқты жағдайлар жұмыс істетуге мәжбүр етті?
ҰСБ мәліметтері келесі тенденцияларды да көрсетеді. Екі жыл ішінде елімізде 65 жастан асқан денсаулық сақтау және білім беру саласындағы мамандар саны күрт азайды. Шынында да, жастарға ментор бола алатын және өз ақыл-ой еңбектерін жалғастыра алатын адамдар саны едәуір азайды. Ал кәсіпкерлік және әкімшілік салаларда жұмыс істейтін қарт мамандардың саны айтарлықтай артты. Мұндай жұмыс істейтін зейнеткерлердің саны еңбек нарығында 8 мыңнан астам адамды құрады. Айта кетейік, мемлекеттік қызметкерлер де 65 жастан асқаннан кейін жұмыс істей беруге қарсы емес. Екі жыл бұрын елде тек 58 жұмыс істейтін жоғары лауазымды басшылар, заң шығарушылар мен мемлекеттік қызметшілер болды. 2024 жылдың қыркүйек айының қорытындысы бойынша олардың саны 423 адамға жетті.
Естеріңізге сала кетейік: өткен жылдың қараша айында ҚР еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі Светлана Жакупова зейнетке шығуды кейінге қалдыру идеясын ұсынған кейбір сарапшылар туралы айтты. Бұл идея зейнеткерлік жастан асқан, бірақ зейнетке шыққысы келмейтін зейнеткерлердің жұмыс істегенше зейнетақы алмайтынын білдіреді.
Бұл ұсыныс онлайн-қауымдастықтарда қызу талқыланып, сарапшылар тарапынан сынға ұшырады, содан кейін министр Жакупова мәлімдеді оның сөздері "контекстен шығарылды" және жұмыс істейтін зейнеткерлердің зейнетақыларына "ешкімнің қол сұғу ниеті жоқ" екенін айтты.
Ranking мәлімдегендей, мәселе тек Кеңес заманында еңбек өтілі бар қазақстандықтарға берілетін зейнетақы туралы болып отыр.
4
Қазақстанда өмір сүру ұзақтығының артуымен қатар, белсенді ұзақ өмір сүру индексі (БҰӨИ) де өсті. ДДҰ әзірлеген бұл көрсеткіш жұмыспен қамту, қоғамдық өмірге қатысу, қауіпсіздік және т.б. салалардағы 22 жеке индикаторды қамтиды. Негізінде, бұл мемлекеттегі әлеуметтік-экономикалық жағдайлардың зейнеткердің өз жастық шағын максималды денсаулық, қауіпсіздік және жұмыс істеп өткізуіне мүмкіндік беретінін пайызбен өлшейді. Қазақстанда мұндай бағалау 2020, 2022 және 2023 жылдары ҰСБ мамандары тарапынан БҰҰ Халықты орналастыру жөніндегі қордың (ЮНФПА) техникалық қолдауымен жүргізілді.
Индекс 0%-дан 100%-ға дейінгі аралықта өлшенеді, мұнда максималды мән белсенді ұзақ өмір сүру әлеуетінің ең толық іске асырылуын көрсетеді. Соңғы үш жылдағы деректерге сүйенсек, Қазақстандағы БҰӨИ біртіндеп өсіп келеді. 2020 жылы елдегі белсенді ұзақ өмір сүру әлеуеті 29,6%-ға іске асырылса, 2023 жылы бұл көрсеткіш 32,1%-ға жетті. Зейнеткерлердің жұмыспен қамтылу көрсеткіштері, "Тәуелсіз, сау және қауіпсіз өмір" индикаторы бойынша бағалау да өсті.
Сонымен қатар, еуропалық елдермен салыстырғанда, Қазақстан белсенді ұзақ өмір сүру деңгейі бойынша әлі де артта қалып отыр. Мысалы, Швейцарияда 2023 жылы БҰӨИ 45,8%-ды, Нидерландта — 42,9%-ды, Германияда — 40,7%-ды құрады. ҚР-ның кемшілігі барлық маңызды индикаторлар бойынша байқалады.
5
Ал БҰС-тың зейнеткерлердің өз өмірінің материалдық жағын субъективті бағалауы туралы жариялаған қызықты мәліметтері бар. Үй шаруашылықтарының іріктемелі зерттеулерінің нәтижелері бойынша, статистиктер 60 жастан асқан респонденттердің 77,1%-ы 2023 жылы өздерін орта тапқа жатқызғанын анықтады. Бұл 2019 жылмен салыстырғанда бірнеше пайыздық пунктке артық. Тағы 17% респонденттер осы жастағы топта өздерінің қамтамасыз етілу деңгейі орта деңгейден жоғары екенін атап өтті, ал 3,2%-ы өздерін салыстырмалы түрде бай адамдар ретінде атады. Кедей деп 0,1% респондент саналды.
6