Ұлттық статистика бюросының мәліметтері бойынша, Қазақстанның сыртқы сауда балансы 2024 жылы 20,1 миллиард доллар профицитпен қалыптасты, бұл 2023 жылмен салыстырғанда 3,1 миллиард доллар артық. Бұл өсім экспорттың артуымен және импорттың (негізінен жылдың бірінші жартысында) аздап қысқаруымен байланысты, деп хабарлайды inbusiness.kz Halyk Finance аналитикалық орталығына сілтеме жасап.
Импорт көлемінің төмендеуі машиналар мен жабдықтардың жеткізілімдерінің азаюымен байланысты, бұл, өз кезегінде, тау-кен өнеркәсібі мен саудадағы инвестициялардың қысқаруына себеп болды, мұнда дәстүрлі түрде инвестициялық импорттың жоғары деңгейі байқалады. Мұндай тенденция экономиканың тұрақты және сапалы өсуін тежей алады. Басқа себеп – РФ-мен реэкспорт операцияларының төмендеуі. Екінші жағынан, экспорттың өсуі жоғары мұнай бағаларымен және металлдар мен химиялық өнімдердің экспортын ұлғайту арқылы қолдау тапты. Экспорт құрылымы негізінен шикізаттық болып қалды. Осы контексте мемлекеттік қолдау шараларын шикізаттық емес экспортты, әсіресе орта және жоғары технологиялық өнімдер сегментін дамытуға бағыттау маңызды, деп атап өтті аналитиктер.
"2025 жылы Теңіз кен орнындағы кеңейту жобасының толық іске қосылуына байланысты экспорт көрсеткіштерінің өсуі күтілуде. Алайда, әсері Қазақстанның ОПЕК+ аясындағы міндеттемелері мен мұнай бағасының ықтимал төмендеуімен бір бөлігінде жойылуы мүмкін. Сонымен қатар, импорт ішкі сұраныстың тұрақтылығы мен фискалдық ынталандырудың аясында сәл артады. Жалпы, 2025 жылы біз ЖІӨ-ге 1,3% деңгейінде орташа ағымдық шот тапшылығын күтеміз", – деп жазады HF аналитигі Санжар Калдаров.
БНС мәліметтері бойынша, 2024 жылы Қазақстан Республикасының сыртқы сауда балансы 21,8 миллиард доллар көлемінде айтарлықтай профицитпен қалыптасты, бұл 2023 жылмен салыстырғанда 16,6% артуын көрсетеді (2023 жылы 18,7 миллиард доллар). Соңғы 5 жылда бұл сауда балансының ең жоғары көрсеткіші, аномалды 2022 жылдан басқа, онда экспорт көлемі РФ-ға реэкспорттың арқасында күрт өсті.
Рис. 1. Торговый баланс, $ млрд
0
Источник: БНС
Өткен жылы сауда балансының оң сальдосы экспорттың артуы мен импорттың бір мезгілде қысқаруымен қалыптасты. 2024 жылы тауар экспорт көлемі 3,1% артып, 81,6 миллиард долларды (2023 жылы 79,1 миллиард доллар) құрады. Дегенмен, жыл бойы экспорт динамикасы белгілі бір құбылмалылық көрсетті: бірінші тоқсанда экспорт көлемі 1,7% қысқарса, екінші және үшінші тоқсандарда экспорт 7,6% және 6,8% артып, төртінші тоқсанда 0,1% қысқарды. Нәтижесінде өткен жылы тауар экспортының оң, бірақ жеткілікті сақтықпен динамикасы қалыптасты.
Импорт көлемі 2024 жылы 59,8 миллиард долларды құрады, бұл 1,0% қысқаруды (2023 жылы 60,4 миллиард доллар) көрсетеді. Осы уақытта жыл бойы импорт динамикасы да әртүрлі тенденцияларды көрсетті. Бірінші тоқсанда импорт көлемі 9,5% қысқарса, екінші тоқсанда 2,3% төмендеді. Үшінші тоқсанда импорт 0,6% артып, төртінші тоқсанда өсім 6,6% дейін жеделдеді. Бұл импорттың жылдық мәнде одан әрі қатты қысқаруын тежеп, 2023 жылғы деңгейіне жақын сақталды.
2024 жылы тауар импортындағы негізгі себеп машиналар мен жабдықтардың импорт көлемінің 42,9% құрауымен төмендеуі болды. Бұл, өз кезегінде, тау-кен секторындағы негізгі капиталға инвестициялардың қысқаруымен және РФ-мен реэкспорт операцияларының төмендеуімен байланысты. 2024 жылы машиналар мен жабдықтардың импорты 6,0% немесе 1,6 миллиард доллар көлемінде, текстиль (-0,2 миллиард доллар), аяқ киім мен галантерея (-0,2 миллиард доллар) және тері шикізаты (-0,1 миллиард доллар) категорияларында да қысқарды. Сонымен қатар, отын-энергетикалық тауарлардың импорты сол кезеңде 17,8% (+0,3 миллиард доллар), азық-түліктің импорты 6,2% (+0,4 миллиард доллар), ал химиялық өнімдердің импорты 5,0% (+0,5 миллиард доллар) өсті, бұл қалған категорияларда қысқаруды ішінара өтеді.
Екінші жағынан, 2024 жылы елдің экспорты жоғары мұнай бағаларымен қолдау тапты, олар төртінші тоқсанда төмендегеніне қарамастан, жыл ішінде орташа 80,7 доллар баррель болды. Нәтижесінде, өткен жылы Қазақстанның мұнай экспортынан түсетін табысы 1,2% артып, 42,7 миллиард долларды құрады. 2024 жылы металл экспорт көлемі 13,3% (+1,3 миллиард доллар) өсті. Химиялық өнімдердің экспорты 20,9% (+1,2 миллиард доллар), ал машиналар мен жабдықтардың экспорты 8,3% (+0,4 миллиард доллар) өсті. Азық-түлік тауарларының экспорты 5,7% (-0,3 миллиард доллар) төмендеді, бұл үкіметтің шектеу шараларының аясында болды.
Елдің экспорт құрылымында айтарлықтай өзгерістер болған жоқ. Қазақстан Республикасының негізгі экспорттық тауарлары минералды өнімдер, төменгі өңдеу металдары мен азық-түлік болып табылады, олардың жалпы үлесі 2024 жылы экспортта 83,1% құрады. HF аналитиктерінің пікірінше, экономиканың шикізат бағаларына тәуелділігін азайту үшін мемлекеттік қолдау шаралары шикізаттық емес экспортты, әсіресе орта және жоғары технологиялық тауарлардың экспортын дамытуға бағытталуы тиіс. Олардың динамикасы елдің өнеркәсіптік саясатының тиімділігінің негізгі көрсеткіші болуы керек.
Рис. 2. Структура экспорта по товарным группам, %
1
Источник: БНС
Рис. 3. Структура импорта по товарным группам, %
2
Источник: БНС
2025 жылдың ортасына қарай Теңіз кен орнындағы кеңейту жобасының толық іске қосылуы күтілуде. Осыған байланысты, бағалауларға сәйкес, 2025 жылы Теңіздегі мұнай өндіру 24,8% артып, 2024 жылғы 27,8 миллион тоннаға қарсы 34,7 миллион тоннаға жетеді, бұл экспорт көрсеткіштеріне оң әсер етуі тиіс. Сонымен бірге, Қазақстанның ОПЕК+ аясындағы міндеттемелері әрекет етіп жатқанын атап өту маңызды, олар ел 2025 жылдың қаңтарында Теңіздегі жаңа зауыттың тестілік іске қосылуы аясында асыра орындады. Осыған байланысты, ағымдағы жылы өндіріс пен мұнай экспортын кеңейту бойынша нақты көлемдер туралы белгілі бір белгісіздік сақталады.
Сонымен қатар, мұнай экспортында болжанған бағалардың төмендеуі әсер етеді. Bloomberg-тің консенсус болжамына сәйкес, 2025 жылы Brent маркалы мұнайдың орташа бағасы шамамен 73 доллар баррель болады. Бұл Қытайдағы мұнайға деген сұраныстың өсуінің баяулауы мен баламалы энергия көздеріне көшу, сондай-ақ ОПЕК+ құрамына кірмейтін елдерде мұнай өндірудің күтілетін өсуімен байланысты. Дональд Трамптың сая