Қазақстан Үкіметінің баспасөз қызметі елдің су шаруашылығы саласындағы жыл қорытындыларын шығарды, деп хабарлайды inbusiness.kz.
Президенттің "Әділетті Қазақстанның экономикалық курсы" жолдауында су ресурстарының қолжетімділігі мен сапасына ерекше көңіл бөлінген. Халық саны мен экономиканың өсуі аясында су тапшылығы мәселесі барған сайын өзекті болып отыр. Қазақстан трансшекаралық су көздеріне тәуелді болып қала береді, бұл теңдестірілген су саясатын жүргізудің қажеттілігін арттырады. Президент "Еуразияның өзендері мен каналдары – халықтар мен экономикаларды біріктіруге арналған ортақ табиғи байлық" екенін атап өтті, бұл көршілес мемлекеттермен өзара тиімді шешімдерді іздеуді талап етеді.
2024 жыл Қазақстанның су секторын реформалау мен дамытуда маңызды кезең болды. Үкімет су жеткізу және суды бұру инфрақұрылымын жедел модернизациялауға бағытталған. Маңызды міндеттер қатарында жаңа су қоймаларын салу, қолданыстағы нысандарды қайта жаңарту, цифрлық технологияларды енгізу және суды үнемдейтін шешімдерді дамыту бар. Су ресурстарын басқаруда реформаларды жүзеге асыру, су сақтауды арттыру арқылы ауыл шаруашылығының тиімділігін көтеру, сондай-ақ су секторына мамандар даярлаудың ғылыми базасын кеңейту маңызды оқиғалар болды.
0
Инфрақұрылымды модернизациялау және суару
Елде 13 мыңнан астам гидротехникалық құрылыс бар, олар су қоймалары, бөгеттер мен арналарды қамтиды, ауыл шаруашылығы жерлерін тұрақты суландыруды қамтамасыз етеді. 2024 жылы елдің оңтүстік өңірлеріне суаруға 10,9 км3 су берілді, бұл суаруға арналған жалпы су көлемінің 97% құрайды. Талас және Шу өзендері бойынша көрсеткіштер айтарлықтай жақсарды, бұл су жеткізу және суару бойынша жүзеге асырылып жатқан шаралардың тиімділігін растайды. Шардарин су қоймасы 2024 жылы 4,8 млрд м3 су алды, бұл 2023 жылмен салыстырғанда 2 есе көп.
Мемлекет басшысы жедел жауап беруді қажет ететін бірнеше негізгі бағыттарды атап өтті. Олардың ішінде – су инфрақұрылымын модернизациялау, тариф саясатын қайта қарау, суды үнемдейтін технологияларды енгізу және заңнамалық базаны жетілдіру.
Су ресурстары және суару министрлігі құрылған сәттен бастап елдің су шаруашылығы саласын терең трансформациялауға бағытталған ауқымды реформаларды бастады. Жаңа нормативтік құқықтық базаны әзірлеу бойынша үлкен жұмыс атқарылды: жаңа Су кодексінің жобасы әзірленді, мәжілісте алғашқы тыңдаулар өтті, 2030 жылға дейін су ресурстарын басқару жүйесін дамыту концепциясы бекітілді, сондай-ақ 2028 жылға дейін су шаруашылығын дамыту бойынша кешенді жоспар және 2026 жылға дейін су үнемдеу бойынша жол картасы жасалды.
Құжаттар су шаруашылығын модернизациялауға, суды үнемдейтін технологияларды енгізуге және климаттың өзгеруінің салдарына төзімділікті қамтамасыз етуге бағытталған. Су секторын дамыту бойынша серіктестердің үйлестіру кеңесін құру да маңызды қадам болды, бұл өзекті мәселелер мен инновациялық шешімдерді талқылаудың негізгі алаңы болады.
Су қоймаларын және суару жүйелерін модернизациялау бағдарламасы аясында 20 жаңа су қоймасын салу, сондай-ақ 15 қолданыстағы су қоймасын қайта жаңарту, 14 мың км-ден астам суару арналарының қайта жаңартылуы жоспарланған.
Инициативалар су қоймаларының сыйымдылығын едәуір арттыруға және елдің маңызды өңірлерінде су ресурстарын басқаруды жетілдіруге мүмкіндік береді. Суару арналарының модернизациясы судың тасымалдау кезінде шығындарын 50%-дан 25%-ға дейін төмендетуге көмектеседі, бұл ауыл шаруашылығы қажеттіліктері үшін қосымша су көлемін қамтамасыз етеді.
Жылдың цифрлары айтарлықтай прогресті көрсетеді: 2024 жылы Қазақстанда 93 гидротехникалық құрылыстың тексерулері жүргізілді, 260 бөгет салынды және нығайтылды, олардың жалпы ұзындығы 592,9 км.
Жаңа Су кодексінің негізгі принциптері
Кодекс су ресурстарын басқарудың өзекті мәселелерін шешуге, су тапшылығының алдын алуға және климат өзгерісі жағдайында экожүйелерді сақтауға бағытталған. Құжат бес негізгі принципке негізделген:
- суды өмір сүру мен экономикалық дамудың негізі ретінде тану;
- су ресурстарының экономикалық құндылығын ескеру;
- беткі және жер асты суларын кешенді пайдалану;
- рационалды пайдалану және суды үнемдеу;
- су ресурстарын басқару мәселелеріне жұртшылықты тарту.
Құжатта алғаш рет су қауіпсіздігі ұғымы енгізіліп, ол халықты және экономиканы су тапшылығы мен су объектілерінің ластануы қаупінен қорғауды қамтиды. Сондай-ақ "экологиялық ағын" – өзендер, көлдер мен теңіздердің экожүйелерін қолдау үшін сақталатын минималды су көлемі. Бұл су объектілерінің сарқылуын және деградациясын болдырмауға көмектеседі.
Су кодексі 121 баптан, 14 тараудан және 6 бөлімнен тұрады. Ол экологиялық, кәсіпкерлік, азаматтық және жер кодекстерінде, сондай-ақ табиғатты пайдалану, агроөнеркәсіптік кешен, құрылыс және энергетикамен байланысты 9 заңда өзгерістер енгізуді көздейді.
Су ресурстарын басқарудың цифрландырылуы
Су секторын реформалау аясындағы негізгі бағыт – су ресурстарын есепке алу, басқару және болжау үшін цифрлық технологияларды енгізу.
2025 жылы су қоймаларының жағдайын нақты уақыт режимінде мониторингтеуді және су тасқыны мен құрғақшылықты болжауды қамтамасыз ететін Ұлттық су ресурстары ақпараттық жүйесін іске қосу жоспарланған.
2024 жылғы 1 сәуірдегі мемлекет басшысының тапсырмасын орындау мақсатында цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі экология және табиғи ресурстар, су ресурстары және суару, төтенше жағдайлар министрліктерімен бірге Tasqyn су тасқынының болжамы мен модельдеу ақпараттық жүйесін әзірлеуде, бұл ықтимал төтенше жағдайларды модельдеуге, тиісті болжамдарды жасауға және стратегиялық шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша еліміздің 3,5 мың км суару желілерін цифрландыру жұмысы жүргізілуде.
Мәселен, Қызылорда облысында бес арнада су есепке алудың автоматтандырылған жүйесін орнату арқылы су қабылдау станцияларын реконструкциялау жобасы жүзеге асырылуда: Новошиелинский, О-2, Келинтобе, Айтек және Сунаката.
Жетісу, Түркістан және Жамбыл облыстарында 2024-2026 жылдар аралығында 16 суару арнасы автоматтандырылады.
Сондай-ақ Қызылорда облысында 16 магистралды және шаруашылықаралық арналарды автоматтандыру үшін жобалық-сметалық құжаттама әзірленуде. Бұл жобалардың іске асырылу мерзімі 2026-2027 жылдарға жоспарланған, Ислам даму банкінің қаражаты есебінен. Оларды іске асыру нәтижесінде суаруға жұмсалатын судың шығынын жылына 0,5 км3-қа төмендету жоспарлануда. Арналарды автоматтандыру судың сапалы және дәл есепке алынуын қамтамасыз етеді. Олардың мониторингі Информациялық-аналит