Шетелдік инвестициялар Қазақстанның экономикасы мен өмірін қалай өзгертеді.

Қазақстан, әлемдегі ең ірі мұнай және газ қорларына ие болып, халықаралық капиталды өз табиғи ресурстарын игеруге тартуда. Ұлттық экономиканың өсуі үшін үлкен әлеуетпен қатар, бұл инвестициялар қарапайым қазақстандықтардың өміріне тікелей әсер етеді, деп хабарлайды inbusiness.kz Orda.kz сілтеме жасап.

Соңғы 30 жыл ішінде Қазақстан 441 миллиард доллар көлемінде тікелей шетелдік инвестиция тартты. Инвестициялар көлемі бойынша көшбасшылар қатарында Нидерланд, АҚШ, Швейцария, Қытай және Ресей сияқты елдер бар. Статистика шетел капиталы үшін ең тартымды салалар – тау-кен өнеркәсібі, өңдеу, көтерме және бөлшек сауда, көлік және қоймалау екенін көрсетеді.

"Шетелдік инвесторлар капитал салды, озық технологиялар мен жоғары білікті жұмыс күшін ұсынды. Олардың инвестициялары біздің энергетикалық секторымыздың өсуіне ықпал етті: соңғы 30 жылда мұнай өндіру үш есе артты. Осылайша, Қазақстан мұнай өндіру қарқыны бойынша әлемдегі бес елдің қатарына кірді. Болашаққа қатысты біз жылына 100 миллион тоннадан асу мақсатын қойып отырмыз", – деді қазанның соңында президент Қасым-Жомарт Тоқаев.

FDI Standouts Watchlist жыл сайынғы зерттеуінде Қазақстан 2023 жылы макроэкономикалық даму мен тікелей шетелдік инвестиция тарту көрсеткіштері бойынша алтыншы орынға ие болды. Билік бірнеше рет ел алдында амбициялық міндет тұрғанын атап өтті: 2029 жылға дейін қосымша 150 миллиард доллар тікелей шетелдік инвестиция тарту.

Ресурстар мен технологиялар

Тәуелсіздікке қол жеткізгеннен кейін Қазақстан дербес қаржылық-экономикалық саясат жүргізу қажеттілігімен бетпе-бет келді, яғни ақша табуға, бұл үлкен табиғи ресурстарды игерусіз және инфрақұрылымды дамытусыз мүмкін емес. Осы міндеттерді орындау үшін елге шетел капиталы, білім және технологияларды тарту өте маңызды болды.

1991 жылы елдің басшылығы "Шетелдік инвестициялар туралы" заң қабылдады, ол Қазақстанның жаңа тарихындағы маңызды кезең болды. Заң инвесторлардың құқықтарын қорғайды және қолдау шараларын айқындайды. Алғашқы ірі серіктес және іс жүзінде Қазақстандағы алғашқы көшбасшы американдық энергетикалық компания "Шеврон" болды.

Компания жаңа нарықтың жоғары әлеуетіне қызықты, ал ел шетелдік инвестицияларды тиімді игеру және жас экономиканы дамыту үшін тартуға мүдделі болды.

"Шеврон" елге келгеннен кейін басқа ірі халықаралық мұнай-газ компаниялары да келді: ExxonMobil, Shell, Total, Lukoil және Eni. Олар Теңіз, Қарашығанақ, Қашаған сияқты мұнай мен газ кен орындарын игерумен байланысты әр түрлі жобаларға қатысты. Бұл компаниялар заманауи технологияларды, қаржыны алып келді, жұмыс орындарын құрды және жалпы алғанда мұнай-газ секторын модернизациялауға ықпал етті.

Мыңдаған жұмыс орындары

"Шеврон" – Қазақстан экономикасында маңызды рөл атқаратын ірі шетелдік инвестор, ол "Теңізшевройл" бірлескен кәсіпорнына қатысуы арқылы (20% акциясы "ҚазМұнайГаз" ұлттық компаниясына тиесілі). ТШО елдегі ең ірі мұнай кен орындарының бірі – Теңізді игеруде. Биылғы жылдың басынан бері "Теңізшевройл" Қазақстан экономикасына 8,4 миллиард доллар тікелей төлем жасады. 1993 жылдан бері, ТШО жұмысын бастағаннан бері, бұл сома 198 миллиард долларға жетті.

"Шеврон" Теңізді дамытуға, мұнай өндіруді тұрақты түрде арттыруға, инфрақұрылымды жақсартуға және заманауи технологияларды енгізуге миллиардтаған доллар жұмсайды. Кәсіпорын Қазақстандағы барлық мұнай өндірісінің шамамен төрттен бірін қамтамасыз етеді. ТШО 2023 жылы мемлекеттік қазынаға 3,7 триллион теңге салық төлеп, ең ірі салық төлеушіге айналды. Теңіз кен орны елдегі барлық салық түсімдерінің 22%-на дейін әкеледі.

Мұнай өндіру жобаларының дамуы жұмыс күшіне деген қажеттілікті туындатады. Шетелдік инвесторлар қазақстандық мамандар үшін, әр түрлі дайындық деңгейіндегі жұмыс орындарын белсенді түрде құрады. Оларға оқу, біліктілікті арттыру және халықаралық тәжірибе алу мүмкіндіктері ашылады.

"Шеврон" өз қатысатын өңірлерде әлеуметтік жобаларды дамытады, жергілікті бизнесті қолдайды және қазақстандық мамандардың білім алуына инвестиция салады, сонымен қатар басқа ондаған салалардың дамуына ықпал етеді.

Ұлттық кадрларды даярлауға ерекше көңіл бөлінеді. 2024 жылдың III тоқсанының қорытындысы бойынша ТШО-дағы отандық мамандардың үлесі 95%-ға жетті.

Жергілікті өндірісті қолдау және инфрақұрылымды дамыту

Қазақстан үшін де, инвесторлар үшін де пайдалы тағы бір маңызды процесс – жергілікті өнеркәсіпті қолдау. Қазақстандық өндірушілер мен шетелдік компаниялардың мүдделері арасында баланс сақталуы – тұрақты экономикалық өсу мен өмір сүру сапасын арттыру үшін қуатты катализатор.

Ірі шетелдік компаниялар жергілікті өндірістерге инвестиция салып, осылайша өңір экономикасының өсуіне ықпал етеді. Олар заманауи технологиялар мен инновациялық шешімдерді алып келеді, бұл өндірілетін өнімнің немесе ұсынылатын қызметтің сапасын модернизациялауға және жақсартуға көмектеседі. Сонымен қатар, инвестициялар жергілікті тұрғындар үшін жұмыс орындарын құрып, өңірлердегі жұмыссыздық деңгейін төмендетеді.

Ірі шетелдік инвестордың жұмысы инфрақұрылымды – жолдарды, логистикалық орталықтарды, энергетикалық және су жүйелерін дамытуға ынталандырады. Қатысатын өңірлерде теміржол желілері модернизацияланады, әлеуметтік нысандар: мектептер, ауруханалар, спорт кешендері пайда болады.

"Шеврон" жергілікті өндірісті белсенді дамытады. 2003 жылы компания Атырауда полиэтилен құбырлары зауытын іске қосты. Алты желіде жылына 16 000 тонна полиэтилен құбырлары шығарылады. Бұл қазақстандық кәсіпорында модернизацияның арқасында бұрын шетелден сатып алынған өнімдер шығарылады.

Шетел капиталы компанияларды қолдауда маңызды рөл атқарады, оларға өз ақшасы мен айналым қаражаты жетіспейді. Осы мақсатта Қазақстанның энергетика министрлігі "Шеврон" мұнай-газ корпорациясымен бірге Тікелей инвестициялар қорын құрды. Қордың бюджеті шамамен 248 миллион долларды құрайды. Қордың негізгі мақсаты – елдің экономикалық дамуын ынталандыру және әр түрлі салалардағы жергілікті құрамның үлесін арттыру. Инвестициялар тек мұнай-газ секторына ғана емес, басқа салаларда жұмыс істейтін қазақстандық кәсіпорындарға да бағытталатын болады.

Өткен жылы қор қазақстандық компаниялармен 41 миллион доллар көлемінде келісімдер жасады. Контракттар бизнесті кеңейтуге және жаңа технологияларды енгізуге мүмкіндік береді. 2024 жылдың қыркүйегінде екі инвестициялық келісім туралы тағы да ақпарат пайда болды. Оның бірі – Маңғыстау облысындағы жаңартылатын энергия өндіруші компаниямен 19 миллион доллар көлемінде. Инвестициялар Маңғыстау облысындағы үш жел электр станциясын біріктіруге бағытталады: Форт-Шевченко ВЭС, Сервис ВЭС және Жангиз ВЭС. Осылайша, өңірде жалпы қуаты 58,6 МВт болатын жел электр станцияларының ең үлкен тобы құрылатын болады.

Екінші инвестициялық жоба – Everest Development LLP компаниясына.