2019 жылдан 2024 жылдың бірінші жартысына дейін 4 млн-нан астам қазақстандық мамандықтарын түбегейлі өзгертіп, мүлдем басқа салаға өтті. 2,6 млн-нан астам еңбекке қабілетті азамат жұмыс орнын ауыстырып, басқа аймаққа көшті, деп хабарлайды inbusiness.kz Energyprom.kz деректеріне сілтеме жасап.
Бұл мәліметтер Қазақстан Республикасының Ұлттық статистика бюросы (ҰСБ) мамандары жүргізген эксперименттік статистика аясындағы зерттеуге негізделген және интерактивті дашбордта жарияланған. Кадрлық ағындар туралы ақпарат жинаудың негізі ретінде жұмысшылардың міндетті зейнетақы жарналары туралы анонимді есептер алынды. Адам жұмыс орнын ауыстырғанда, ЕНПФ-ке жаңа жұмыс берушінің тіркелген орны мен қызмет түрі туралы мәліметтер келеді.
Талдау нәтижелері бойынша жыл сайын 600 мыңнан астам қазақстандық өз қызмет саласын өзгертеді. Еңбек нарығы өзгерістерге сезімтал, сондықтан жұмыс бағытын түбегейлі өзгерткендер саны дағдарыс кезеңдерінде артады. Бұл пандемияның бірінші жылында болды, сол кезде жұмысында өзгерістерді қалайтындардың саны екі есеге, яғни 1,2 млн адамға дейін өсті. 2024 жылдың бірінші жартысында 265,9 мың қазақстандық жұмыс саласын ауыстырды.
Жұмыс орындарын ауыстыру себепті тұрғын жерін өзгерткендер арасында да ұқсас тенденция байқалды. Соңғы бірнеше жылда мұндай қазақстандықтардың жылдық саны 400 мың адам шамасында болды. Тек 2020 жылы олардың саны екі есе көп болды: 863,8 мың адам.
Статистикалық деректердің кросс-талдауы арқылы жаңадан бастауға шешім қабылдағандар — басқа аймаққа көшу және қызмет саласын ауыстыру — туралы ақпарат жинақталды. Соңғы бірнеше жылда мұндай қазақстандықтардың саны шамамен 2 млн адамды құрады, орташа жылдық саны — 280 мыңнан астам, ал биылғы жылдың бірінші жартысында — 99,4 мың адам.
3
Аймақтар бойынша негізгі қабылдаушы қалалар мегаполис және олардың агломерациялары, сондай-ақ жеке оңтүстік облыстар болып табылады. Мысалы, Алматы облысына жұмысшылардың миграциялық ағындары негізінен Алматыдан, ал Шымкентке — Түркістан облысынан болды. Зерттеуде бұл маятникті миграция және агломерациялардың өсу факторларымен түсіндіріледі.
Картада бірнеше жылға арналған деректер көрсетілген, зерттеу авторлары атап өткендей. Олардың мәліметтеріне сәйкес, 2019 жылдан 2024 жылдың бірінші жартысына дейін Астана — келгендер мен кеткендер саны арасында теріс айырмашылық байқалған жалғыз қала: минус 378,5 мың адам. Бұл нәтиже тек "коронадағдарыстық" 2020 жылға байланысты, сол кезде астанадан аймақтарға және Алматыға 505,8 мың адам кетті. Басқа толық жылдар немесе 2024 жылдың қаңтар-маусым айлары арасындағы көрсеткіштерді қарастырғанда, осы кезеңдерде астананың "миграциялық-кадровый" сальдосы оң болды.
Сондай-ақ, ҰСБ-ның эксперименттік аналитикасында Алматы мен Астана арасында айтарлықтай кадрлық ағындар байқалады. Бұл биылғы жылдың бірінші жартысындағы деректерден көрінеді. Басқа аймаққа көшкен қазақстандықтардың 40%-дан астамы — 64 мыңнан астам адам — алматылықтар мен астаналықтар болды. Екі астана да негізгі қабылдаушы аймақтар қатарында болды: алты айда 69,9 мың адам көшті. Оңтүстік астанаға негізінен Астанадан және Алматы облысынан көшеді. Ал астанаға Алматы (33%) және басқа аймақтардан кадрлар келеді.
4
Ал енді мамандығымен қанағаттанбаған және оны ауыстыруға шешім қабылдағандар жағдайы қалай? Есіңізде болсын: соңғы бірнеше жылда олардың саны 4 миллионнан асты.
Ең үлкен кадрлық қозғалыс көтерме және бөлшек сауда, кәсіби және техникалық қызмет, мемлекеттік басқару және қорғаныс сияқты салаларда байқалды. 2019 жылдан 2024 жылдың бірінші жартысына дейін аталған салаларды 400 мыңнан астам адам тастап кетті. Соңғы екі категорияда кадрлық ағындардың сальдосы теріс болды, яғни салаға келгендерден кеткендер саны көп болды. Сараптамалық қызметпен айналысатындардың арасында жұмыстан шыққандар саны да назар аударады. Осы жылдары салаға 785 мыңнан астам қазақстандық кетті. Толық статистика көрсеткендей, олардың көпшілігі — 522 мың адам — 2020 жылы мамандықтарын өзгерту туралы шешім қабылдады. Олар қайда кетті? Жұмыстан шыққандардың жартысы мемлекеттік қызметке (100,5 мың адам), саудаға (86 мың адам), құрылысқа (76,8 мың адам) және басқа салаларға өтті.
Сондай-ақ, жұмыстан шыққан бұрынғы қызметкерлердің кадрлық тапшылығын толықтыра алмаған салалар қатарына коммуналдық сала (сальдо — минус 4,2 мың адам), сервистік қызметтер (минус 16,8 мың адам) және әкімшілік қызмет көрсету саласы (минус 9,2 мың адам) кірді. Салыстыру үшін — қызметкерлердің саны көбейіп, бос жұмыс орындарына келгендерден көп болып жатқан ең тартымды салалар. Мысалы, білім беру секторындағы "кадровый" сальдо 2019 жылдан 2024 жылдың бірінші жартысына дейін 161,1 мың адамды құрады. Құрылыс (95,7 мың адам), денсаулық сақтау (43,8 мың адам) және өңдеу өнеркәсібі (42,4 мың адам) салаларына жаңа жұмысшылар көп келді.
5
Денсаулық сақтау саласындағы келгендер мен кеткендер саны оң болғанымен, ауруханалардағы кадрлық өзгерістер көбінесе ауыр қабылданып, пациенттер тарапынан көптеген шағымдарды тудырады. Төмендегі диаграммада 2019 жылдан 2024 жылдың бірінші жартысына дейін 110 мыңнан астам бұрынғы медициналық қызметкерлердің қай салаға ауысқаны көрсетілген. Жұмыстан шыққандардың жартысы білім беру (21,4 мың адам), сауда (18,8 мың адам) және мемлекеттік басқару (14,3 мың адам) салаларына бағытталған. Тағы бір ширегі эксперттік қызмет (9,9 мың адам), өңдеу өнеркәсібі (6,9 мың адам) және басқа қызмет түрлеріне (8,8 мың адам) кетті.
Energyprom бұл салалардағы жалақыларды денсаулық сақтау жүйесінің өз қызметкерлеріне ұсынатын табыс деңгейімен салыстырады. ҰСБ мәліметтері бойынша, 2024 жылдың бірінші жартысында қазақстандықтарды емдейтіндердің жалақысы ең төменгі деңгейде болды: бар болғаны 304,6 мың теңге. Медицинадан кеткендердің жартысы кеткен салаларда тек сәл ғана жоғары ұсыныс болды: білім беру саласында — 315,3 мың теңге, мемлекеттік басқаруда — 321,8 мың теңге, саудада — 343,9 мың теңге. Эксперттік қызметке (543,6 мың теңге) немесе өңдеу өнеркәсібіне (453,4 мың теңге) өткендер табыстарын едәуір арттырды.
6
Бұған дейін біз қазақстандықтардың жалақысымен қанағаттанбайтыны және жұмыс ауыстыруға ниетті екендігі туралы зерттеу нәтижелерін жариялаған болатынбыз.