Қазақстан қаржыгерлері ассоциациясының (АФК) аналитикалық орталығы 2024 жылға арналған кәсіпкерлік субъектілерін кредиттеу туралы шолу ұсынды.
Негізгі тенденциялар
2024 жылдың қорытындысы бойынша банк секторы бизнеске 18,9 трлн теңге жаңа займ берген, бұл 2023 жылмен салыстырғанда 18,5% немесе 3,0 трлн теңгеге артық. Сонымен қатар, берілген жаңа займдардың 96%-ы банктік ұйымдарға тиесілі.
Кредиттердің берілудегі өсу драйвері ірі бизнестің (+23%) кредиттеу субъектілері арасында болды, бұл олардың үшін заемдық ресурстардың құнының кезең-кезеңімен төмендеуіне (төменде қараңыз), өтінімдердің орташа көлемінің ұлғаюына (жылдың басындағы 7,3 млрд теңгеден 8,8 млрд теңгеге дейін), инвестициялық жобалардың іске асырылуына және 2023 жылға арналған сұраныстың кейінге қалдырылуына, сондай-ақ жоғары мақұлдау үлесіне байланысты (төменде қараңыз).
Экономиканың салалары бойынша ірі бизнестің барлық өсімі үш салаға тиесілі: сауда (+816 млрд теңге), өнеркәсіп (+503 млрд теңге) және көлік (+104 млрд теңге), бұл олардың ЖІӨ-ге қосқан үлесінің оң динамикасымен (сауданың өсімі 9,1%, өнеркәсіптің – 2,8%, көліктің – 8,5%) және экономикадағы айтарлықтай үлесімен (тиісінше 19%, 26% және 6%) байланысты.
Шағын және орта бизнес сегментінде жаңа займдардың берілуі сәйкесінше 15% және 18%-ға артты, бұл ресурстардың құнының біркелкі өзгеруіне (төменде қараңыз), мемлекеттік бағдарламалар шеңберінде қаржыландырудың уақытша болмауына (лимиттердің игерілуіне байланысты), олардың қаржылық жағдайының нашарлауына және мақұлдау көрсеткішінің төмендеуіне (төменде қараңыз) байланысты.
НБРК-ның статистикалық талдау нәтижелері бойынша, 2024 жылдың қорытындысында шағын бизнес арасында тұрақты кәсіпорындардың үлесі 17,6%-ға (жыл басында 19,5%), орта бизнес арасында 16,9%-ға (17,4%) төмендеді.
Ірі инвестициялық жобаларды іске асыру аясында негізгі құралдарды сатып алудағы өсім салыстырмалы түрде жоғары (+37%) болды, бірақ кредиттер бойынша айналым қаражатын толықтыру әлі де басым (барлық берілген кредиттердің 66%-ы) болып қала берді, бұл жүйедегі жоғары ставкалар мен операциялық қызметті қамтамасыз ету қажеттілігіне (шикізат, материалдар мен тауарларды сатып алу, логистика шығындарын жабу, қажетті өтімділік деңгейін қолдау және т.б.) байланысты.
Сонымен қатар, ірі бизнестің кредиттері бойынша бағалық шарттар базалық ставканың өзгерістеріне ең жоғары сезімталдық танытты (төменде қараңыз), ал ШОБ-да айқын трансмиссия байқалмады, бұл, мүмкін, қол жетімді субсидиялар мен кепілдіктердің арқасында, олардың кредиттерінің соңғы құнын айтарлықтай төмендеткен.
Мемлекеттік бағдарламалардың қолжетімділігі аясында шағын бизнестің займдарының негізгі үлесі ұзақ мерзімді займдарға (52%) тиесілі, бірақ орта және ірі бизнес үшін олардың үлесі айтарлықтай төмен (төменде қараңыз).
Осы тоқсан ішінде ШОБ тарапынан займдарға сұраныстың төмендеуі күтілуде, бұл мемлекеттік бағдарламалардың шеңберінде қаржыландырудың уақытша болмауына, дәстүрлі түрде бизнес және тұтынушылық белсенділіктің баяулауы себепті, бірақ ірі бизнес тарапынан сұраныс ірі инвестициялық және инфрақұрылымдық жобалардың іске асырылуының әсерінен тұрақты қалуы мүмкін.
3 4 5 6 Резюме
Кәсіпкерлікті кредиттеудің екі таңбалы өсімі барлық сегменттерде (шағын, орта, ірі) және экономиканың практически барлық салалары бойынша (құрылыс саласында ғана 4,7%-ға төмендеу байқалды) кредиттер бойынша бағалық шарттардың жұмсаруына (кейбір субъектілер арасында), жаңа өнімдердің іске қосылуына (нарыққа бизнес үшін кепілмен және кепілсіз скоринг өнімдері шығарылды), кәсіпкерлер арасында кредиттеудің белсенді енуіне (бизнес заемшыларының саны 2023 жылдың басындағы 440,8 мыңнан 531,7 мыңға дейін өсті), кәсіпкерлікті кредиттеуді ынталандыру шараларына байланысты жалғасуда.
Осы орайда, тартылған бизнес-кредиттердің екі үшінші бөлігі (бизнеске берілген займдардың 66%-ы) айналым қаражатын толықтыру үшін арналған, «ұзақ» займдар алудың тиімсіздігі және экономикадағы сауда саласының басымдылығы (26%) себепті.
Базалық ставканың көтерілгеннен кейін кәсіпорындардың кредиттеу бойынша бағалық шарттар (кредит ставкасының деңгейі, қосымша комиссиялардың көлемі) және неценалық шарттар (кредиттің көлемі мен мерзімі, заемшының қаржылық жағдайына және кепілге қойылатын талаптар) туралы бағалаулары нашарлады.
Сонымен бірге, экономиканың жоғары инфляциялық тәуекелдері (реттелетін қызметтерге бағалардың өсуі, шикізат, электр энергиясы және импорттық компоненттердің қымбаттауы, жоғары фискалдық шығындар, әлсіреген валюта курсының бағаларға әсері) бірінші жартыжылдықта монетарлық шарттардың қалыпқа келуіне кедергі келтіріп, кредиттер бойынша бағалық шарттардың жақсаруын тежейді. Дегенмен, ағымдағы тоқсанда өңдеу өнеркәсібі, ауыл шаруашылығы және құрылыс салаларында кәсіпорындар арасында кредиттерге сұраныстың артуы болжануда.