BCC Invest аналитиктері 28 қаңтарда өткен кеңейтілген үкімет отырысында айтылған жоспарланған салық реформаларын түсіндірді, деп хабарлайды Kapital.kz бизнес ақпарат орталығының тілшісі компанияның деректеріне сілтеме жасап.
Отырыста қосылған құн салығы (ҚҚС) ставкасын көтеру туралы жарияланды. Реформа өндірушілердің шығындарын арттырады, «сондықтан үкімет әлеуметтік салықты және жұмыс берушілердің міндетті зейнетақы жарналарын жоюды ұсынады».
«BCC Invest аналитика және зерттеулер департаменті Қазақстан Республикасының макроэкономикалық көрсеткіштерін ай сайын мониторингтеу және болжау аясында ел экономикасына сыртқы және ішкі факторлардың әсерін бақылап отыр. Қаржы министрлігінің деректері бойынша, мемлекеттік бюджет (МБ) кірістері 27,1 трлн теңгені құрады, бұл 2023 жылмен салыстырғанда 2,2 трлн теңгеге немесе 8,9%-ға артық», - деп атап өтті сарапшылар.
Кірістер мынадан тұрады:
Сарапшылар мемлекеттік бюджет кірістерінің негізгі бөлігін салық түсімдері құрайтынын, бұл жағымды фактор екенін атап өтті, бірақ мемлекеттік бюджет кірістерінің бесінші бөлігі - Ұлттық қордан (ҰҚ) трансферттер екенін ескеру қажет. Бұл бюджетттің мұнай кірістеріне жоғары тәуелділігін көрсетеді, бұл шикізат бағаларының төмендеуі жағдайында оның тұрақтылығына қауіп төндіреді.
Кеңейтілген үкімет отырысында премьер-министрдің орынбасары – ұлттық экономика министрі Серік Жұманғарин реформалар аясында ҚҚС ставкаларын көтеру және әлеуметтік салықты, жұмыс берушінің міндетті зейнетақы жарналарын жою жоспарланып отырғанын жариялады. Сонымен қатар, президент ұсынылған салық реформалары бюджетке қосымша трансферттерсіз кірістерді арттыруы мүмкін екенін атап өтті.
2024 жылы үкімет мақсатты трансферттер көлемін 1,6 трлн теңгеден 3,6 трлн теңгеге арттырды. 2 трлн теңге көлеміндегі қосымша трансферттер мемлекеттік бюджет кірістерінің 7,4%-ын құрайды.
Жалпы, 2024 жылы әлеуметтік салық пен қосымша трансферттердің үлесі мемлекеттік бюджет кірістерінің 13,2%-ын құрайды. Бұл ҚҚС ставкасының 12%-дан 20%-ға дейін өсуі осы айырмашылықты өтейтінін білдіреді. Егер шартты есептеу жүргізетін болсақ, 2024 жылдың қорытындысы бойынша 12% ҚҚС 5,2 трлн теңгені құраса, сәйкесінше пропорция әдісімен 20% ставкасында ҚҚС 8,6 трлн теңге болуы мүмкін, бұл мемлекеттік бюджет кірістерінің 31,8%-ын құрайды. ҚҚС үлесінің 19,1%-дан 31,8%-ға дейін немесе 12,7 п.п. өсуі болады.
Жалпы мемлекеттік бюджет шығындары 30,7 трлн теңгені құрады, бұл 2023 жылдың қорытындыларымен салыстырғанда 3,0 трлн теңгеге немесе 10,8%-ға артық. Шығындар, өз кезегінде, мынадан тұрады:
- шығындар – 30,3 трлн теңге немесе мемлекеттік бюджет шығындарының 98,7%;
- таза бюджет кредиттеуі – 198,4 млрд теңге немесе 0,6%;
- қаржылық активтермен операциялардың сальдосы – 201,6 млрд теңге немесе 0,7%.
Нақты айтқанда, барлық шығындардың 50,3%-ы әлеуметтік шығындарды ( «Білім», «Денсаулық сақтау» және «Әлеуметтік көмек және әлеуметтік қызмет көрсету») құрайды. Бұл мемлекет әлеуметтік компонентке қаражатты көбірек бөлетінін білдіреді, бұл жөнінде премьер-министр Олжас Бектенов атап өтті.
2024 жылы бюджет тапшылығы -3,6 трлн теңгені құрады, бұл 2023 жылмен салыстырғанда 774,9 млрд теңгеге немесе 27,6%-ға артық.
«Отырыс барысында ҚҚС-ны қазіргі 12%-дан 20%-ға көтеру жоспарлары талқыланды. Мұндай қадам бюджет кірістерін арттыру тұрғысынан ақталған болуы мүмкін, бірақ оның бизнес орта мен тұтынушыларға әсері күмән тудырады. Бір жағынан, әлеуметтік салықтар мен жұмыс берушілердің зейнетақы жарналарын төмендету бизнестегі жүктемені өтеуі тиіс. Екінші жағынан, ҚҚС-ның өсуі тұтынушылар үшін соңғы бағалардың артуына әкеледі, бұл инфляциялық қысымды күшейтеді. Берілген есептеулерге сәйкес, ҚҚС ставкаларын көтеру нәтижесінде инфляция 4%-ға артуы мүмкін», - деп көрсетеді аналитиктер.
Бұған дейін премьер-министр Олжас Бектенов салық-бюджет жүйесін сауықтыру жөніндегі кешенді шараларды жүзеге асыру қажеттілігін мәлімдеді. Ол салық жүктемесінің негізгі бөлігінің еңбек төлемі қорына түсетінін, демек - өзіндік құнға түсетінін айтты. «Тауар сөреге жетпей жатып, кәсіпкер салықтың көп бөлігін төлеуге мәжбүр. Үкімет еңбек төлемі қорына түсетін жүктемені сату бойынша жылжыту арқылы төмендетуді ұсынады. Осы мақсатта ҚҚС ставкаларын көтеру қажет, әлеуметтік салықты және жұмыс берушінің міндетті зейнетақы жарналарын бір уақытта төмендету керек», - деді Олжас Бектенов.
Премьер-министрдің орынбасары - ұлттық экономика министрі Серік Жұманғарин еңбек төлемі қорына түсетін жүктемені 30%-ға дейін төмендетуді жоспарлап отырғанын түсіндірді. Сонымен қатар, ҚҚС шегін 78 млн теңгеден 15 млн теңгеге дейін төмендету ұсынылуда.