Қазақстан Республикасының Премьер-министрі Олжас Бектенов ұлттық экономика министрі Серик Жуманғарин және қаржы министрі Мади Такиевпен жұмыс кеңесін өткізді. Салық-бюджет реформасы мен салық түсімдеріне бақылауды күшейту мәселелері қарастырылды, деп хабарлайды Primeminister.kz.
Қаржы министрі Мади Такиев жүргізілген талдау барысында шағын бизнесті қолдау және дамыту мақсатында бұрын енгізілген арнайы салық режимдерін (АСР) адал емес салық төлеушілердің салық міндеттемелерін оңтайландырудың заңды схемалары ретінде пайдаланған фактілердің анықталғанын мәлімдеді.
Бүгінгі таңда Қазақстанда 2,3 миллион салық төлеуші тіркелген. Олардың тек 8%-ы, яғни 137 мың адам ҚҚС төлеушілері болып табылады. Жалпы алғанда, субъектілердің 81%-ы жеңілдетілген декларация бойынша арнайы салық режимінде жұмыс істейді, олардың 85%-ы 15 миллион теңгеге дейінгі табыстарын көрсетеді.
«Біз арнайы салық режимдерін қолданатын субъектілер мен жалпы тәртіпте жұмыс істейтін компаниялар арасындағы өзара есеп айырысуларды талдадық. Талдау нәтижелері көрсеткендей, соңғы бір жылда мұндай режимдер арасындағы өзара есеп айырысулар 5 триллион теңгеден 10 триллион теңгеге дейін екі есеге өскен. Арнайы салық режимдері бойынша 16 триллион теңге жалпы айналымнан 10 триллион теңгені жалпы тәртіптегі режиммен өзара есеп айырысулар алады. Яғни, жүздеген миллиард теңге табыс таба отырып, салық төлеушілер өте аз салық төлейді», — деп хабарлады Мади Такиев және бизнес тарапынан қолданылатын бөлшектеу схемаларының бірқатарын атап өтті.
Салықтарды оңтайландыру және пайдасын азайту үшін компаниялар «құжаттық» шығындарды көбейту принципін ұстанады. Бір компания тауар сатып алып, оны басқа заңды тұлғаға, жеңілдетілген режимде жұмыс істейтін, өз құнымен қайта сатады. Нәтижесінде бірінші компания зиян көрсетсе, екінші компания жеңілдетілген жағдайларды пайдаланып, ҚҚС төлеуден қашады.
Сонымен қатар, бизнесті бірнеше заңды тұлғаға бөлу әдісі де қолданылады. Мысалы, бір мекемеде бар, асхана және караоке бөлек компаниялар ретінде рәсімделген, немесе қонақ үйдің әр қабаты әртүрлі жеке кәсіпкерлерге тиесілі. Біреулерінің табысы 78 миллион теңгеге жеткенде, олардың қызметі тоқтатылады, ал орнына басқа заңды тұлға келеді, бұл ҚҚС төлеуден қашуға мүмкіндік береді.
«Еңбек ақы қорына жүктемені азайту үшін кәсіпорын қызметкерлері штаттан шығарылады, жеке кәсіпкерлер ретінде тіркеледі және бұрынғы жұмыс берушіге қызметтерін штаттағы қызметкерлер ретінде емес, жеке тұлғалар ретінде көрсетеді. Соның нәтижесінде, еңбек ақы қоры бойынша салық төлемдері азайып, жұмыс берушінің әлеуметтік жауапкершілігі алынып, оны кәсіпкер көтереді», — деп баяндады Мади Такиев.
Осыған орай, салық әкімшілігін жетілдіру мақсатында ҚР Қаржы министрлігі бөлшектеумен күрес бойынша бірқатар шараларды ұсынды:
- бизнесті бөлшектеудің заңнамалық критерийлерін енгізу;
- салық дауларында форманың мазмұнынан басымдылық принципін енгізу;
- мұндай фактілерді бақылау және дәлелдеу әдістерін енгізу;
- жеке кәсіпкерлер үшін қызмет түрлерін шектеу.
«Қаржы министрінің ақпаратынан көрініп тұрғандай, адал емес кәсіпкерлер салықтық жүктемені оңтайландырудың әртүрлі схемаларын қолдана отырып, тиісті емес тәртіпте әрекет етеді. Миллиардтық айналымдармен олар бюджетке өз табыстарына мүлдем сәйкес келмейтін сома төлейді. Бізде осындай ірі компаниялардың толық тізімі бар. Онда BI Group, BAZIS сияқты танымал құрылыс компаниялары, сондай-ақ танымал мейрамханалар, фитнес-клубтар және басқа да экономиканың түрлі секторларында жұмыс істейтін компаниялар бар. Осы мүмкіндікті пайдаланып, мен салықтық жүктемені оңтайландырудың әртүрлі схемаларын қолданатын ірі компаниялардың иелері мен басшыларына қазір жүгінгім келеді. Бүгін немесе ертең сіздің компанияларыңызға салық органдарынан қосымша салық сомаларын төлеу қажеттілігі туралы хабарламалар келеді. Барлықтарыңызды екі апта ішінде салық органдарына қосымша салық декларацияларын тапсырып, әділ салық сомаларын төлеуге шақырамын. Егер бұл әрекеттер жасалмаса, мемлекет өз ресурстарын, оның ішінде фискалды және құқық қорғау ресурстарын қолдану құқығын сақтайды. Сұхбат қатал болады, бірақ біз диалогқа дайынбыз, егер бизнес мемлекетпен әділ қарым-қатынаста болуға дайын болса», — деп атап өтті Олжас Бектенов.
Қазақстанда республикалық бюджет тапшылығы мәселесі бар екенін атап өтейік. Мемлекеттік қазынаның түсімдерін толықтыру үшін үкімет салық реформасын жүргізуді және қосылған құн салығының ставкаларын көтеруді жоспарлап отыр. Бұған дейін ҚР-да ҚҚС ставкаларын 12%-дан 20%-ға дейін көтеру мәселесі қарастырылған, сонымен қатар еңбек ақы қоры бойынша жүктемені 30%-ға дейін азайту жоспарланған. Сонымен қатар, ұлттық экономика министрі Серик Жуманғарин ҚҚС шегін 15 миллион теңгеге дейін төмендетуді ұсынды. 2025 жылдың 28 қаңтарында кәсіпкерлермен кездесу барысында президент Қасым-Жомарт Тоқаев кез келген жаңалықтар жан-жақты талдау және ойластырылған стратегия негізінде енгізілуі тиіс екенін айтты және үкіметке ҚҚС ставкасы туралы мәселені қосымша пысықтауды тапсырды.
2025 жылдың 11 ақпанында Серик Жуманғарин үкімет отырысында қосылған құн салығының ставкасы «дифференциалды болады: 16%, 10%, 0% және ҚҚС-тан босату» деп мәлімдеді. Сонымен қатар, құрылыс саласында ҚҚС орнына әлеуметтік инфрақұрылымдық төлем (СИП) енгізу жоспарлануда.
Әлеуметтік салық пен ОПВР-ды кәсіпкерлердің төлемін жою жөніндегі ұсынылған реформа 20%-ға дейін ҚҚС-ны көтеру жағдайында жүзеге асырылуы мүмкін еді. Содан кейін мемлекет әлеуметтік аударымдарды жұмыс берушіден емес, жабдықтаушы ретінде алатын еді. Бірақ қазіргі ұсынылған 16%-дық ҚҚС ставкасымен әлеуметтік аударымдарды өзгеріссіз қалдыру ұсынылып отыр.
Қазақстанның Қаржы министрлігінде тиімді емес салық жеңілдіктерін қысқарту және жеке тұлғалардың табыс салығының дифференциациясы мәселелері де қарастырылуда.
Сонымен қатар, өз өндірісінің өнімдерін өндірушілер үшін жеңілдетілген табыс салығы ставкасы енгізілетіні, шикізатты өңдеушілерге жабдықтарды импорттау бойынша ҚҚС-ны төлеуге кейінге қалдыру берілетіні туралы хабарланды.